Top 6 Bài soạn "Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ" của Nguyễn Khoa Điềm lớp 9 hay nhất

I. Tìm hiểu chung

1. Tác giả

Nguyễn Khoa Điềm (tên khác là Nguyễn Hải Dương, sinh 15 tháng 4 năm 1943) là một nhà thơ, nhà chính trị Việt Nam.
Nguyễn Khoa Điềm sinh tại thôn Ưu Điềm, xã Phong Hòa, huyện Phong Điền, tỉnh Thừa Thiên - Huế.
2. Tác phẩm

Bài thơ ra đời ngày 25/ 3/ 1971, khi tác giả tham gia cuộc chiến đấu chống Mĩ ở chiến khu miền Tây Thừa Thiên Huế

II. Hướng dẫn Soạn bài

Câu 1 trang 154 SGK văn 9 tập 1

Cách ngăt đều đặn ở giữa dòng thơ tạo âm điệu dìu dắt vấn vương của lời ru, gợi sự nhịp nhàng như những lời đưa nôi.
Giọng điệu ấy thể hiện một cách đặc sắc tình cảm thiết tha, trìu mến của người mẹ giành cho con, mong con lớn khôn, khỏe mạnh, thành công dân tự do của nước nhà độc lập, thống nhất.

Câu 2 trang 154 SGK văn 9 tập 1

Phân tích người mẹ Tà Ôi:

"Em cu Tai ngủ trên lưng mẹ ơi,
Em ngủ cho ngoan đừng rời lưng mẹ.
Mẹ giã gạo mẹ nuôi bộ đội,
Nhịp chày nghiêng, giấc ngủ em nghiêng"
Những câu thơ là hình ảnh của người mẹ Tà Ôi ru con ngủ, nhưng đồng thời mẹ làm công việc của kháng chiến, của cách mạng. Mẹ ru con trong khi mẹ giã gạo nuôi bộ đội.
Tiếp đó là từng lời ru được cất lên, mỗi một lời ru gắn với một công việc cụ thể và một ước mơ của người mẹ Tà ôi: khi tỉa bắp, khi chuyển lán, đạp rừng, trực tiếp chống giặc Mĩ và lúc nào cũng ước mơ con mai sau lớn khôn mạnh khỏe và được làm Người Tự do.
=> Tình thương con luôn gắn liền với tình thương bộ đội, dân làng và tình yêu nước đã làm nên nét đẹp vĩ đại của người mẹ Tà Ôi.

Câu 3 trang 154 SGK văn 9 tập 1

"Mặt trời của bắp thì nằm trên đồi,
Mặt trời của mẹ, em nằm trên lưng"
Hình ảnh “Mặt trời” ở câu thơ đầu tiên là mặt trời của thiên nhiên có thực, mặt trời trên đồi ngày ngày tỏa sáng làm cho bắp vàng ươm, nuôi dưỡng sinh khí hco cả thế gian.
Đến hình ảnh “Mặt trời” ở câu thơ thứ hai vừa là hình ảnh so sánh, vừa là hình ảnh ẩn dụ, em Cu-tai được so sánh như mặt trời của mẹ, mang ánh sáng, nguồn sống tinh thần đến cho mẹ, em là một mặt trời nhỏ bé gần gũi thân thương ngay trên lưng mẹ.
=> Hình ảnh khắc họa tình cảm sâu đậm của người mẹ đối với con.

Câu 4 trang 154 SGK văn 9 tập 1

Qua khúc hát ru ta thấy tình cảm của mẹ đối với con là tình yêu đằm thắm lớn lao hòa quyện trong tình yêu tổ quốc. Người mẹ yêu con, mong cho con mau khôn lớn trưởng thành, mạnh khỏe, được sống trong hòa bình.
Sự phát triển của lời ru:

Mong con trưởng thành khỏe mạnh:

Khi mẹ giã gạo thì mơ con lớn "Vung chầy lún sân”
Khi mẹ đi bẻ bắp thì mơ con lớn “Phát mười Ka-lư”
Mong con trưởng thành trong hòa bình:

Khi mẹ địu con ra trận, mẹ mơ thấy Bác Hồ: mơ thấy đất nước thống nhất, Bắc Nam sum họp và mơ “con lớn làm người tự do".
=> Tình cảm và khát vọng của người mẹ ngày càng lớn rộng, đi từ tình cảm riêng đến tình cảm chung.

Câu 5 trang 155 SGK văn 9 tập 1

Tình yêu con của người mẹ gắn với:

Tình thương với bộ đội
Tình cảm yêu kính Bác Hồ
Lòng căm thù giặc Mĩ
=> Tình yêu con gắn với tình yêu quê hương đất nước.

Những ước mong, ý chí của nhân dân ta được thể hiện qua lời ru:

Ước mơ được sống trong hòa bình, trở thành người tự do
Ý chí quyết chiến quyết thắng giành độc lập dân tộc.

III. Luyện tập bài

Câu hỏi trang 155 SGK văn 9 tập 1

Yếu tố miêu tả trong bài thơ khiến bức tranh đời sống của người dân ở chiến khu Trị - Thiên thời chống Mĩ trở nên chân thực hơn trong:

Lao động, sản xuất để phục vụ cho cuộc chiến đấu,vượt qua nhưng gian khổ đồng thời
Chiến đấu, bảo vệ quê hương
Các bài soạn tiếp theo:

I - KIẾN THỨC CƠ BẢN CẦN NẮM VỮNG

1. Nguyễn Khoa Điềm sinh năm 1943 tại thôn Ưu Điềm, xã Phong Hoà, huyện Phong Điền, tỉnh Thừa Thiên - Huế, trong một gia đình trí thức cách mạng. Ông thuộc thế hệ nhà thơ trưởng thành trong cuộc kháng chiến chống Mĩ. Sáng tác của ông chủ yếu là thơ. Ông từng giữ chức Tổng thư kí Hội nhà văn Việt Nam. Từ năm 2000, ông là uỷ viên Bộ chính trị, Trưởng ban Tư tưởng Văn hoá Trung ương.

2. Bài thơ Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ được Nguyễn Khoa Điềm sáng tác năm 1971, khi đang công tác ở chiến khu miền tây Thừa Thiên.

3. Bằng ngòi bút tinh tế, nhạy cảm và tấm lòng trân trọng, tác giả ca ngợi người mẹ dân tộc Tà-ôi, yêu con, thương làng, thương bộ đội, yêu nước đã làm những công việc phục vụ cho cuộc kháng chiến.

II - HƯỚNG DẪN ĐỌC - HIỂU VĂN BẢN

Câu 1. Bài thơ có ba khúc, mỗi khúc có hai khổ thơ đều mở đầu bằng lời ru của tác giả, kết thúc bằng lời ru của mẹ. Cách lặp đi lặp lại như thế, cách ngắt nhịp tạo nên sự dìu dặt, vấn vương của lời ru. Tuy vậy, mỗi khúc hát có sự lặp lại nhưng cũng có sự phát triển. Tác giả ru em, mẹ em ru em, hai lời ru quấn quýt, thể hiện tình cảm của người mẹ, của mọi người đối với em, thể hiện lòng mong ước cho em lớn khôn, khoẻ mạnh, thành công dân tự do của nước nhà độc lập, thống nhất.

Câu 2. Người mẹ Tà-ôi ru con ngủ, nhưng đồng thời mẹ làm công việc của kháng chiến, của cách mạng. Mẹ ru con trong khi mẹ giã gạo nuôi bộ đội. Mẹ ru con trong khi mẹ tỉa bắp. Mẹ ru con trong khi mẹ chuyển lán, đạp rừng, trực tiếp chống giặc Mĩ. Tình thương con luôn gắn liền với tình thương bộ đội, dân làng và tình yêu nước. Chính điều đó đã làm nên nét vĩ đại của người mẹ Tà-ôi, người mẹ Việt Nam.

Câu 3. Hai câu thơ có ý so sánh hai mặt trời. Mặt trời của bắp là mặt trời tự nhiên. Còn em cu Tai là mặt trời của mẹ. Mặt trời tự nhiên đem ánh sáng, sức sống đến cho cây cỏ. Em cu Tai là mặt trời của mẹ, em cũng đem cho mẹ ánh sáng, hi vọng và niềm tin. Mặt trời của tự nhiên, của bắp thì trên cao và xa. Còn em cu Tai, mặt trời của mẹ thì gần gũi, ngay trên lưng mẹ. Tình cảm của mẹ đối với con là vô bờ. Mẹ mang mặt trời bé con trên lưng và làm tất cả để cho mặt trời đó mãi mãi rạng rỡ.

Câu 4. Mẹ vừa ru em cu Tai vừa làm các công việc của kháng chiến. Tình cảm thương con gắn liền với tình thương bộ đội, thương dân làng. Mẹ giã gạo nên mong cho con ngủ ngoan và mơ cho mẹ những hạt gạo trắng ngần. Mẹ tỉa bắp nên mong cho con mơ cho hạt bắp lên đều và phát mười Ka-lưi. Mẹ đang đạp rừng, chuyển lán nên mong cho con ngủ ngoan và mơ đất nước được thống nhất, con trở thành người Tự do. Ước mơ của mẹ trở thành lời ru thầm mong cho con ngủ và để con mơ. Tất cả hi vọng, mong ước, mẹ đều dành cho con, mong cho con mơ giấc mơ đẹp. Tình cảm và khát vọng của người mẹ ngày càng lớn rộng, ngày càng đi từ riêng đến chung, đi từ quê hương tới đất nước.

Câu 5. Tình yêu thương con của người mẹ gắn với tình yêu bộ đội, yêu làng, yêu đất nước. Giấc mơ mẹ gửi vào con là có gạo cho bộ đội ăn, có rẫy trồng nhiều bắp cho làng no, đất nước được thống nhất, mẹ được gặp Bác Hồ. Tình cảm của người mẹ Tà-ôi cũng chính là tình cảm, khát vọng của nhân dân : yêu quê hương đất nước, chiến đấu kiên cường giành độc lập, tự do, thống nhất nước nhà.

III - HƯỚNG DẪN LUYỆN TẬP

Bài thơ trữ tình có những yếu tố tự sự. Những yếu tố tự sự đó cho thấy cuộc kháng chiến chống Mĩ gian khổ ở chiến khu Trị - Thiên. Người mẹ Tà-ôi vai gầy vừa địu con, vừa giã gạo; vừa địu con vừa trỉa bắp trên núi, phát rẫy, chuyển lán, đạp rừng. Những công việc vất vả đó lại phải làm trong tình hình làng đói, trong thực trạng “Từ trong đói khổ em vào Trường Sơn”. Những yếu tố tự sự đó đã phản ánh cuộc sống gian nan, vất vả của người dân ; đồng thời thể hiện quyết tâm thắng giặc để giành cuộc sống Tự do.

Trả lời câu 1 (trang 154 sgk Ngữ Văn 9 Tập 1):

Theo em, cách lặp đi lặp lại, cách ngắt nhịp như thế có tác dụng tạo nhịp điệu như thế nào cho lời ru, có liên quan gì đến nội dung tình cảm của bài thơ.

Lời giải chi tiết:

- Bài thơ có 3 khúc, mỗi khúc có hai khổ thơ đều mở đầu bằng lời ru của tác giả, kết thúc bằng lời ru của mẹ.

- Như vậy, điệu hát ru vừa có sự lặp lại vừa có sự phát triển qua ba khúc thơ. Cách lặp đi, lặp lại, cách ngăt nhịp như thế tạo âm điệu dìu dắt vấn vương của lời ru, gợi vẻ nhịp nhàng của cánh nôi đưa. Tuy vậy, mỗi khúc hát có sự lặp lại nhưng cũng có sự phát triển. Giọng điệu ấy thể hiện một cách đặc sắc tình cảm thiết tha, trìu mến của người mẹ giành cho em, mong em lớn khôn, khỏe mạnh, thành công dân tự do của nước nhà độc lập, thống nhất.

Trả lời câu 2 (trang 154 sgk Ngữ Văn 9 Tập 1):

Phân tích hình ảnh người mẹ Tà-ôi trong bài thơ.

Lời giải chi tiết:

Người mẹ Tà Ôi ru con ngủ, nhưng đồng thời mẹ làm công việc của kháng chiến, của cách mạng. Mẹ ru con trong khi mẹ giã gạo nuôi bộ đội. Mẹ ru con khi tỉa bắp. Mẹ ru con trong khi chuyển lán, đạp rừng, trực tiếp chống giặc Mĩ. Tình thương con luôn gắn liền với tình thương bộ đội, dân làng và tình yêu nước. Chính điều đó đã làm nên nét vĩ đại của người mẹ Tà Ôi.

Trả lời câu 3 (trang 154 sgk Ngữ Văn 9 Tập 1):

Em hiểu thế nào về hai câu thơ "Mặt trời của bắp thì nằm trên đồi/ Mặt trời của mẹ em nằm trên lưng"? Phân tích tình cảm của mẹ với con trong câu thơ thứ hai?

Lời giải chi tiết:

Hai câu thơ vừa sử dụng phép so sánh, vừa sử dụng phép ẩn dụ mặt trời của bắp ấy là mặt trời của vũ trụ đem ánh sáng và sự sống cho muôn loài. Còn "Mặt trời của mẹ" là em. Em là mặt trời của đời mẹ. Em mang ánh sáng, nguồn sống tinh thần đến cho mẹ, em là một mặt trời nhỏ bé gần gũi thân thương ngay trên lưng mẹ. Em cần thiết với cuộc đời mẹ xiết bao! Hình ảnh khắc họa tình cảm sâu đậm của người mẹ đối với con.

Trả lời câu 4 (trang 154 sgk Ngữ Văn 9 Tập 1):

Qua các khúc ru, em cảm nhận tình cảm của người mẹ đối với con như thế nào? Nhận xét về mối liên hệ giữa lời ru trực tiếp của người mẹ với hoàn cảnh, công việc mà mẹ đang làm ở từng đoạn thơ, về sự phát triển của tình cảm và ước vọng của mẹ qua ba khúc ru.

Lời giải chi tiết:

Qua khúc hát ru ta thấy tình cảm của mẹ đối với con là tình yêu đằm thắm lớn lao. Mẹ yêu con, mong con khôn lớn trưởng thành, mong con được sống trong hòa bình. Tình yêu con tha thiết biến thành lời ru với những ước mơ dịu ngọt.

- Mẹ giã gạo nên mẹ mơ con lớn "Vung chầy lún sân" giã những hạt gạo trắng ngần.

- Mẹ giã gạo nên mẹ mơ con lớn "Vung chầy lún sân" giã những hạt gạo trắng ngần.

- Mẹ địu con ra trận nên mẹ mơ thấy Bác Hồ, nghĩa là mơ thấy đất nước thống nhất, Bắc Nam sum họp và "Mai sau con lớn làm người tự do".

Tình cảm và khát vọng của người mẹ ngày càng lớn rộng, ngày càng đi từ riêng đến chung, đi từ quê hương tới đất nước.

Trả lời câu 5 (trang 155 sgk Ngữ Văn 9 Tập 1):

Em thấy tình yêu thương con của người mẹ gắn với những tình cảm gì? Em hiểu như thế nào về những ước mong, ý chí của nhân dân ta trong cuộc kháng chiến chống Mỹ qua các khúc ru?

Lời giải chi tiết:

Tình yêu con của người mẹ gắn liền với tình yêu bộ đội, yêu buôn làng gian khổ, yêu đất nước. Tình cảm riêng chung đã hòa làm một. Những mong ước của mẹ cũng là mong ước cho con, cho làng, cho đất nước, mong con lớn giã gạo nuôi bộ đội, phát rẫy nuôi làng và cầm súng ra trận, cả gia đình ra trận, cả đất nước ra trận. Vì độc lập tự do của dân tộc. Mẹ là mẹ chiến sĩ, mẹ là chiến sĩ, mẹ là người mẹ Việt Nam anh hùng.

Luyện tập

Nhận xét về ý nghĩa của yếu tố miêu tả trong bài thơ đối với việc thể hiện cuộc sống của người dân ở chiến khu Trị - Thiên thời chống Mĩ.

Lời giải chi tiết:

Yếu tố miêu tả trong bài thơ khiến bức tranh đời sống của người dân ở chiến khu Trị - Thiên thời chống Mĩ trở nên chân thực hơn:

=> Họ hăng say lao động, sản xuất để phục vụ cho cuộc chiến đấu,vượt qua nhưng gian khổ, vất vả: "mẹ giã gạo mẹ nuôi bộ đội", "mồ hôi mẹ rơi má em nóng hổi", " mẹ đang tỉa bắp trên núi Ka-lưi", "lưng núi thì to mà lưng mẹ nhỏ"

=> Họ góp phần vào cuộc chiến đấu bảo vệ quê hương, họ cũng cầm súng chiến đấu: "mẹ đang chuyển lán, mẹ đi đạp rừng", "anh trai cầm súng, chị gái cầm chông", "mẹ địu em đi để giành trận cuối".

Bố cục

Bố cục (3 phần)

- Phần 1 (11 câu đầu) : Lời ru khi mẹ giã gạo.

- Phần 2 (11 câu tiếp) : Lời ru khi lao động sản xuất.

- Phần 3 (12 câu cuối) : Lời ru khi mẹ cùng dân làng tham gia chiến đấu.

Nội dung chính

- Trong gian nan, vất cả của cuộc sống ở chiến khu, người mẹ càng dành cho con tình yêu thương thắm thiết, càng ước mong con mau lớn khôn, khỏe mạnh, trở thành công dân của một đất nước tự do.

- Nguyễn Khoa Điềm đã thể hiện tình yêu thương con gắn với lòng yêu nước, với tinh thần chiến đấu của người mẹ miền tây Thừa Thiên qua bài thơ.

A. KIẾN THỨC TRỌNG TÂM

1. Tác giả

Nguyễn Khoa Điềm sinh năm 1943 tại Thừa Thiên Huế, trong một gia đình trí thức cách mạng. Ông thuộc thế hệ nhà thơ trưởng thành trong cuộc kháng chiến chống Mĩ của dân tộc. Nguyễn Khoa Điềm từng là Tổng thư kí Hội Nhà văn Việt Nam, Ủy viên Bộ Chính trị, Trưởng ban Tư tưởng Văn hoá Trung ương.

2. Tác phẩm

Bài thơ Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ được Nguyễn Khoa Điềm sáng tác năm 1971, khi đang công tác ở chiến khu miền Tây Thừa Thiên.
Bài thơ là khúc hát ru, cũng là lời tâm tình tha thiết của người mẹ Tà – ôi đối với đứa con yêu đang từng ngày lớn lên trên lưng mẹ. Bài thơ bộc lộ tình yêu thương đằm thắm của người mẹ đối với con, tình cảm gắn bó với quê hương, với cuộc sống lao động và chiến đấu nơi núi rừng chiến khu, dù còn gian nan vất vả; đồng thời gửi gắm ước vọng con mau lớn khôn, khỏe mạnh, trở thành công dân của một đất nước tự do.
Nguyễn Khoa Điềm đã thể hiện tình yêu thương con gắn bó với lòng yêu nước, với tinh thần chiến đấu của người mẹ miền tây Thừa Thiên qua Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ mang giọng điệu ngọt ngào, trìu mến.
Bài thơ có nhiều hình ảnh đẹp, giàu sức biểu đạt và biểu cảm như: “Nhịp chày nghiêng giấc ngủ em nghiêng”; “Mặt trời của bắp thì nằm trên đồi – Mặt trời của mẹ, em nằm trên lưng”…

B. BÀI TẬP VÀ HƯỚNG DẪN GIẢI

Câu 1: (Trang 154 - SGK Ngữ văn 9) Bài thơ là lời hát ru những em bé dân tộc Tà-ôi “lớn trên lưng mẹ” ở vùng chiến khu Trị - Thiên khi cuộc kháng chiến chông Mĩ đang diễn ra ác liệt. Lời hát ru có ba khúc, mỗi khúc có hai khổ và đều mở đầu bằng hai câu: “Em cu Tai... đừng rời lưng mẹ” rồi kết thúc bằng lời ru trực tiếp của người mẹ: “Ngủ ngoan a-kay ơi...” (bốn câu). Từng lời ru trực tiếp của người mẹ được ngắt nhịp đều đặn ở giữa dòng thơ. Theo em, cách lặp đi lặp lại, cách ngắt nhịp như thế có tác dụng tạo nhịp điệu như thế nào cho lời ru, có liên quan gì đến nội dung tình cảm của bài thơ?

Bài làm:
Bài thơ là lời hát ru những em bé dân tộc Tà-ôi “lớn trên lưng mẹ” ở vùng chiến khu Trị - Thiên khi cuộc kháng chiến chống Mĩ đang diễn ra ác liệt. Lời hát ru có ba khúc, mỗi khúc có hai khổ và đều mở đầu bằng hai câu: “Em cu Tai... đừng rời lưng mẹ” rồi kết thúc bằng lời ru trực tiếp của người mẹ: “Ngủ ngoan a-kay ơi...” (bốn câu). Cách lặp đi, lặp lại, cách ngăt nhịp như thế tạo âm điệu của lời ru, nhịp nhàng êm ái trong cách nôi đưa em ngủ.
Qua lời ru đã thế hiện tình mẹ con thắm thiết, nhất là tình cảm yêu thương trìu mến của mẹ dành cho đứa con yêu, mong con yêu khôn lớn, trưởng thành, thành công dân tự do của nước nhà độc lập, thống nhất.

Câu 2: (Trang 154 - SGK Ngữ văn 9) Phân tích hình ảnh người mẹ Tà-ôi trong bài thơ. (Gợi ý: Qua từng đoạn thơ, người mẹ được miêu tả ưong những công việc gì, hoàn cảnh nào? Tìm những chi tiết, hình ảnh thể hiện sự vất vả, gian khổ của người mẹ ở chiến khu.)
Bài làm:
Hình ảnh người mẹ Tà-ôi trong bài thơ “Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ” hiện lên không chỉ với tình yêu thương sâu sắc dành cho người con, mà còn với tư cách là một người “chiến sĩ” thực sự, người chiến sĩ lao động sản xuất để nuôi bộ đội, hỗ trợ tích cực cho cách mạng. Người mẹ ru con ngủ, nhưng đồng thời mẹ làm công việc của kháng chiến, của cách mạng. Mẹ ru con trong khi mẹ giã gạo nuôi bộ đội. Mẹ ru con khi tỉa bắp. Mẹ ru con trong khi chuyển lán, đạp rừng, trực tiếp chống giặc Mĩ. Tình thương con luôn gắn liền với tình thương bộ đội, dân làng và tình yêu nước. “Mẹ giã gạo mẹ nuôi bộ đội
Nhịp chày nghiêng giấc ngủ em nghiêng
Mẹ đang tỉa bắp trên đồi Ka- lưi
Mẹ đang chuyển lán, mẹ đi đạp rừng
Thằng Mĩ đuổi ta phải rời con suốiHình ảnh người mẹ gợi lên bao xúc động, đó không chỉ là hình ảnh người mẹ Tà-ôi mà còn là hiện thân của những người mẹ Việt Nam anh hùng, giỏi việc nước đảm việc nhà. Sẵn sàng hi sinh bản thân vì tình mẫu tử và tình yêu quê hương, đất nước.

Câu 3: (Trang 154 - SGK Ngữ văn 9) Em hiểu như thế nào về hai câu thơ: “Mặt trời của bắp thì nằm trên đồi / Mặt trời của mẹ, em nằm trên lưng”? Phân tích tình cảm của người mẹ đối với con ở câu thơ thứ hai.
Bài làm:
Hai câu thơ đã thể hiện triết lí cao đẹp về tình mẫu tử:
Mặt trời của bắp thì nằm trên đồiMặt trời của mẹ con nằm trên lưng
Hai câu thơ vừa sử dụng phép so sánh, vừa sử dụng phép ẩn dụ, mặt trời của bắp ấy là mặt trời của vũ trụ đem ánh sáng và sự sống cho muôn loài, soi sáng khắp nhân gian. Còn ánh sáng, nguồn sống của cuộc đời mẹ là em bé nằm trên lưng đang ngủ ngon lành. Nhờ con ngủ yên trên lưng mà người mẹ mới có thể quên đi những mệt mỏi, mới có đủ nghị lực để chịu đựng với nắng cháy mưa nguồn, với bao vất vả và hiểm nguy. Con là động lực, là khao khát sống, là niềm tin hi vọng của mẹ vào tương lai tươi sáng. Câu thơ là niềm xúc động dạt dào về tình mẹ – tình cảm thiêng liêng nhất với mỗi người.

Câu 4: (Trang 154 - SGK Ngữ văn 9) Qua các khúc ru, em cảm nhận tình cảm của người mẹ đối với con như thế nào? Nhận xét về mối liên hệ giữa lời ru trực tiếp của người mẹ với hoàn cảnh công việc mà mẹ đang làm ở từng đoạn thơ, về sự phát triển của tình cảm và ước vọng của người mẹ qua ba khúc ru.
Bài làm:
Qua khúc hát ru, ta có thể cảm nhận được tình yêu thương vô bờ bến mẹ dành cho con, những tâm sự của mẹ gửi gắm qua lời ru. Người mẹ luôn hi vọng vào tương lai tốt đẹp của người con, mong cho con trưởng thành, mạnh mẽ, có sức mạnh để có thể tiếp tục sự nghiệp to lớn của đất nước, trở thành những người công dân có ích. Tình yêu của người mẹ luôn được đặt trong những công việc lao động sản xuất, những hoạt động cách mạng, phục vụ cho cách mạng, khiến cho bài thơ trở nên xúc động, vượt qua cả tình mẫu tử mà còn thấm đượm ý thức, tinh thần dân tộc.
Lời ru với hoàn cảnh công việc của mẹ: bài thơ có ba khúc và mỗi khúc ru đều gắn liền với hoàn cảnh cụ thể, và việc làm cụ thể mà đang làm, đồng thời trong mỗi hoàn cảnh như thế ước mơ của mẹ, của em cu Tai cũng mỗi khác, theo sự trưởng thành khôn lớn của con và niềm khát khao cho con được tự do.
Lời ru lúc mẹ giã gạo: “Con mơ cho mẹ hạt gạo trắng ngần” và mong ước sau này lớn lên sẽ “vung chày lún sân”.
Lời ru lúc mẹ trỉa bắp trên nương: “Con mơ cho mẹ hạt bắp lên đều” và mong ước sau này có thể phát nương cho mẹ “rộng gấp mười Ka-lưi”.
Lời ru của mẹ lúc chiến đấu, “chuyển rừng đạp lán”. Em cu Tai cũng vào Trường Sơn theo mẹ, “Em mơ cho mẹ được thấy Bác Hồ” và điều đó cũng đồng nghĩa “Con được làm người tự do”.
Qua từng lời ru, có thể thấy mong ước của người mẹ tuy giản dị nhưng là khát khao cháy bỏng về đứa con của mình: mong con được trưởng thành khỏe mạnh và được là người dân của đất nước độc lập, tự do.

Câu 5: (Trang 154 - SGK Ngữ văn 9) Em thấy tình yêu thương con của người mẹ gắn với những tình cảm gì? Em hiểu như thế nào về những ước mong, ý chí của nhân dân ta trong cuộc kháng chiến chống Mĩ được thể hiện trong các khúc ru?
Bài làm:
Tình yêu con của người mẹ Tà - ôi gắn với tình thương anh bộ đội, buôn làng và cao hơn nữa là sự gắn bó với tình yêu quê hương đất nước. Tình cảm riêng chung đã hòa làm một. Tình yêu con gắn liền với tình yêu quê hương đất nước, tình yêu với lao động sản xuất.
Ý nghĩa của khúc ca: qua những khúc ca của bà mẹ Tà - ôi đối với đứa con của mình, ta thấy được tình yêu thương con dào dạt đằm thắm, lòng yêu nước sâu sắc, ý chí chiến đấu mãnh liệt vì độc lập tự do của những bà mẹ Việt Nam. Vì độc lập tự do của dân tộc. Mẹ là mẹ chiến sĩ, mẹ là chiến sĩ, mẹ là người mẹ Việt Nam anh hùng.

Luyện tập: (Trang 154 - SGK Ngữ văn 9) Nhận xét về ý nghĩa của yếu tố tự sự trong bài thơ đối với việc thể hiện cuộc sống của người dân ở chiến khu Trị - Thiên thời chống Mĩ.
Bài làm:
Bài thơ Khúc hát ru những em hé lớn trên lưng mẹ là một hài thơ trữ tình có những yếu tố tự sự. Những yếu tố tự sự miêu tả chân thực cuộc sống của người dân ở chiến khu miền tây Thừa Thiên trong thời kháng chiến chống Mĩ. Thể hiện tâm hồn trong sáng của người mẹ Tà-ôi, qua những ước mơ gửi gắm ở người con. Thể hiện được cuộc sống mang nét đặc trưng của đồng bào dân tộc Tà-ôi: địu con, làm nương rẫy,... Đây cũng là một cuộc sống nhiều khó khăn, gian khổ của đồng bào ở chiến khu này. ĐỒng thời, yếu tố tự sự góp phần làm cho lời thơ thêm sâu lắng, thể hiện những tình cảm chân thực của nhân vật trữ tình.

Tác giả

- Nguyễn Khoa Điềm sinh năm 1943 trong một gia đình trí thức cách mạng, quê ở làng An Cựu, xã Thuỷ An, thành phố Huế. Sau khi tốt nghiệp Trường Đại học Sư phạm Hà Nội năm 1964, Nguyễn Khoa Điềm về quê hương miền Nam tham gia chiến đấu. Ông thuộc thế hệ nhà thơ trưởng thành trong cuộc kháng chiến chống Mĩ của dân tộc.

- Nguyễn Khoa Điềm là Tổng thư kí Hội Nhà văn Việt Nam khoá V, nguyên Uỷ viên Bộ Chính trị, Bí thư Trung ương Đảng khoá IX, Trưởng Ban Tư tưởng- Văn hoá Trung ương.

Tác phẩm

- Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ ra đời giữa những năm tháng quyết liệt của cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước trên cả hai miền Nam, Bắc. Thời kì này, cuộc sống của cán bộ, nhân dân ta trên các chiến khu (phần lớn là những miền rừng núi) rất gian nan, thiếu thốn. Cán bộ, nhân dân ta vừa bám rẫy, bán đất tăng gia sản xuất vừa sẵn sàng chiến đấu bảo vệ căn cứ.

Đọc - hiểu văn bản

Câu 1 - Trang 154 SGK

Bài thơ là lời hát ru những em bé dân tộc Tà-ôi "lớn trên lưng mẹ" ở vùng chiến khu Trị - Thiên khi cuộc kháng chiến chống Mĩ đang diễn ra quyết liệt. Lời hát ru có ba khúc, mỗi khúc có hai khổ và đều mở đầu bằng hai câu: "Em cu tai... đừng rời lưng mẹ" rồi kết thúc bằng lời ru trực tiếp của người mẹ: "Ngủ ngoan a-kay ơi..." (bốn câu). Từng lời ru trực tiếp của người mẹ được ngắt nhịp đều đặn ở giữa dòng thơ. Theo em, cách lặp đi lặp lại, cách ngắt nhịp như thế có tác dụng tạo nhịp điệu như thế nào cho lời ru, có liên quan gì đến nội dung tình cảm của bài thơ?

Trả lời:

Lời hát ru có ba khúc, mỗi khúc có hai khổ và đều mở đầu bằng hai câu: "Em cu tai... đừng rời lưng mẹ" rồi kết thúc bằng lời ru trực tiếp của người mẹ: "Ngủ ngoan A- kay ơi... "(bốn câu). Từng lời ru trực tiếp của người mẹ được ngắt nhịp đều đặn ở giữa dòng thơ.

- Đoạn thứ nhất ru khi giã gạo.

- Đoạn thứ hai ru khi tỉa bắp trên núi Ka-lui.

- Đoạn thứ ba ru em khi họ đang chuyển lán.

- Cách lặp đi lặp lại, cách ngắt nhịp giữa dòng thơ (Ngủ ngoan A-kay ơi!) tạo nên âm điệu dìu dặt, vấn vương của lời ru. Giọng điệu trữ tình đã thể hiện một cách đặc sắc tình cảm thiết tha, trìu mến của người mẹ. Điệu hát ru vừa có sự lặp lại, vừa phát triển qua ba giai đoạn của bài thơ.

Câu 2 - Trang 154 SGK

Phân tích hình ảnh người mẹ Tà-ôi trong bài thơ.

Trả lời

Hình ảnh người mẹ được gắn với hoàn cảnh, công việc cụ thể qua từng đoạn thơ:

- Mẹ giã gạo góp phần nuôi bộ đội kháng chiến:

Nhịp chày nghiêng giấc ngủ em nghiêng

Mồ hôi mẹ rơi má em nóng hổi

Vai mẹ gầy nhấp nhô làm gối.

- Mẹ tần tảo, tự nguyện làm công việc lao động sản xuất của người dân ở chiến khu: "Mẹ đang tỉa bắp trên núi Ka-Lưi".

Sự chịu đựng gian khổ của những người mẹ giữa rừng núi mênh mông, heo hút được nhà thơ thể hiện một phần qua hình ảnh: “Lưng núi thì to mà lưng mẹ nhỏ"

- "Mẹ đang chuyển lán, mẹ đạp rừng", "Mẹ địu em đi để giành trận cuối": Mẹ cùng các anh trai, chị gái tham gia chiến đấu bảo vệ căn cứ, di chuyển lực lượng để kháng chiến lâu dài.

Từ ba đoạn thơ, lần lượt hiện lên những công việc cùng tấm lòng của người mẹ trên chiến khu kháng chiến gian khổ. Người mẹ bền bỉ, quyết tâm trong công việc.

- Ở đoạn ba, giặc Mĩ đến đánh đuổi chúng ta phải rời suối, rời nương. Mẹ phải chuyển lán, đạp rừng, tham gia đánh giặc. Mẹ đến chiến trường, em vẫn trên lưng.

Từ trên lưng mẹ, em đến chiến trường

Từ trong đói khổ, em vào Trường Sơn.

Trong khói lửa chiến tranh, mẹ mong ước:

Mai sau con lớn làm người tự do...

Ba đoạn thơ lần lượt thể hiện công việc cùng tấm lòng của người mẹ ở trong chiến khu gian khổ. Người mẹ ấy thật có quyết tâm bền bỉ trong lao động, trong kháng chiến, người mẹ còn thắm thiết yêu con và cũng nặng tình thương buôn làng quê hương, bộ đội và khao khát mong cho đất nước độc lập, tự do.

Câu 3 - Trang 154 SGK

Em hiểu như thế nào về hai câu thơ: "Mặt trời của bắp thì nằm trên đồi - Mặt trời của mẹ, em nằm trên lưng"? Phân tích tình cảm của người mẹ đối với con ở câu thơ thứ hai.

Trả lời:

Mặt trời của bắp thì nằm trên đồi

Mặt trời của mẹ em nằm trên lưng.

Hình ảnh Mặt trời ở câu thơ sau đã chuyển nghĩa, được tượng trưng hoá. Con là mặt trời của mẹ, con là nguồn hạnh phúc ấm áp vừa gần gũi vừa thiêng liêng của đời mẹ. Chính con đã góp phần sưởi ấm lòng tin yêu, ý chí của mẹ trong cuộc sống. Mặt trời con cứ trẻ trung, cứ ngày một rực rỡ trên thế gian này.

Câu 4 - Trang 154 SGK

Qua các khúc ru, em cảm nhận tình cảm của người mẹ đối với con như thế nào ? Nhận xét về mối liên hệ giữa lời ru trực tiếp của người mẹ với hoàn cảnh, công việc mà mẹ đang làm ở từng đoạn thơ, về sự phát triển của tình cảm và ước vọng của người mẹ qua ba khúc ru.

Trả lời

Ở đoạn 1, đoạn 2, tình thương con của người mẹ gắn với tình thương bộ đội, tình thương buôn làng, quê hương gian khổ. Bởi vậy, mẹ ước mong có nhiều hạt gạo trắng ngần, hạt bắp lên đều, ước mong con mau chóng lớn khôn để trở thành chàng trai cường tráng, mạnh mẽ trong lao động sản xuất.

Ở đoạn 3, tình thương con của người mẹ lại gắn với tình yêu đất nước đang anh dũng kháng chiến. Bởi vậy, mẹ mong ước con trở thành người lính chiến đấu vì tình yêu thương con đã hoà quyện với ước vọng của người mẹ dân tộc Tà-ôi trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước, từ đó phần nào hiểu được lòng yêu quê hương, đất nước và khát vọng tự do của nhân dân ta trong thời kì lịch sử này.

Câu 5 - Trang 155 SGK

Em thấy tình yêu thương con của người mẹ gắn với những tình cảm gì? Em hiểu thế nào về những ước mong, ý chí của nhân dân ta trong cuộc kháng chiến chống Mĩ được thể hiện trong các khúc ru ?

Trả lời

Tình yêu con của người mẹ gắn liền với tình yêu bộ đội, yêu buôn làng gian khổ, yêu đất nước. Tình cảm riêng chung đã hòa làm một. Những mong ước của mẹ cũng là mong ước cho con, cho làng, cho đất nước, mong con lớn giã gạo nuôi bộ đội, phát rẫy nuôi làng và cầm súng ra trận, cả gia đình ra trận, cả đất nước ra trận. Vì độc lập tự do của dân tộc. Mẹ là mẹ chiến sĩ, mẹ là chiến sĩ, mẹ là người mẹ Việt Nam anh hùng.

Luyện tập

Yêu cầu

Nhận xét về ý nghĩa của yếu tố miêu tả trong bài thơ đối với việc thể hiện cuộc sống của người dân ở chiến khu Trị - Thiên thời chống Mĩ.

Gợi ý trả lời

Yếu tố miêu tả trong bài thơ khiến bức tranh đời sống của người dân ở chiến khu Trị - Thiên thời chống Mĩ trở nên chân thực hơn:

➜ Họ hăng say lao động, sản xuất để phục vụ cho cuộc chiến đấu, vượt qua nhưng gian khổ, vất vả: "mẹ giã gạo mẹ nuôi bộ đội", "mồ hôi mẹ rơi má em nóng hổi", "mẹ đang tỉa bắp trên núi Ka-lưi", "lưng núi thì to mà lưng mẹ nhỏ"

➜ Họ góp phần vào cuộc chiến đấu bảo vệ quê hương, họ cũng cầm súng chiến đấu: "mẹ đang chuyển lán, mẹ đi đạp rừng", "anh trai cầm súng, chị gái cầm chông", "mẹ địu em đi để giành trận cuối".

Ôn tập kiến thức

Các câu hỏi về bài Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ thường gặp:

Câu 1. Bài khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ viết về những em bé của dân tộc nào?

Trả lời: Bài khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ viết về những em bé của dân tộc Tà ôi

Câu 2. Nhân vật trữ tình trong bài thơ là ai?

Trả lời: Nhân vật trữ tình trong bài thơ là Người mẹ

Câu 3. Nhận định nói đầy đủ hoàn cảnh, công việc của người mẹ được nói đến trong bài thơ?

Trả lời: Nhận định nói lên đầy đủ hoàn cảnh, công việc của người mẹ trong bài thơ là

Nói lên sự to lớn của ngọn núi Ka-lưi
Nói lên vóc dáng nhỏ bé của người mẹ
Nói lên sự gian khổ của người mẹ
Câu 4. Tìm biện pháp nghệ thuật sử dụng trong câu thơ “Lưng núi thì to mà lưng mẹ thì nhỏ”?

Trả lời: Biện pháp nghệ thuật sử dụng trong câu thơ là Ẩn dụ

Câu 5. Thời điểm mà bài thơ ra đời thì việc “mơ thấy Bác Hồ” hàm ý điều gì?

Trả lời: Thời điểm mà bài thơ ra đời thì việc “mơ thấy Bác Hồ” hàm ý mơ kháng chiến thắng lợi, nước nhà thống nhất, Bắc Nam sum họp.

Ghi nhớ

Trong gian nan, vất vả của cuộc sống ở chiến khu, người mẹ càng dành cho con tình yêu thương thắm thiết, càng ước mong con mau lớn khôn, khoẻ mạnh, trở thành công dân của một đất nước tự do. Nguyễn Khoa Điềm đã thể hiện tình yêu thương con gắn với lòng yêu nước, với tinh thần chiến đấu của người mẹ miền tây Thừa Thiên qua Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ mang giọng điệu ngọt ngào, trìu mến.

Tác giả
Nguyền Khoa Điềm sinh năm 1943, quê ở Phong Điền, thuộc Thừa Thiên - Huế.
Thời chống Mĩ cứu nước, ông sống và chiến đấu tại chiến trường Trị - Thiên.
Là nhà thơ trưởng thành trong kháng chiến chống Mĩ, cứu nước. Tác phẩm thơ: "Đất ngoại ô "’Mặt đường khát vọng” Thơ Nguyễn Khoa Điềm giàu chất suy tư, cảm xúc dồn nén, ngôn từ bình dị, sử dụng sáng tạo các yếu tố văn học dân gian, tạo nên chất thơ dung dị, đậm đà:
''Đất là nơi chim về
Nước là nơi Rồng ở
Lạc Long Quân và Âu Cơ
Đẻ ra đồng bào ta trong bọc trứng"
(Trích bài thơ "Đất Nước")

2. Xuất xứ
Bài thơ "Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ' được Nguyễn Khoa Điềm sáng tác vào năm 1971 tại chiến trường Trị - Thiên, thời đánh Mĩ.

3. Chủ để.
Bài thơ ca ngợi tấm lòng đôn hậu, dạt dào tình thương của bà mẹ tình thương con gắn liền với tình yêu nước, yên bộ đội, yêu bà con, làng bản quê hương.

Bố cục:

+ Phần 1 (hai khổ thơ đầu): Lời ru của mẹ khi giã gạo nuôi bộ đội

+ Phần 2 (hai khổ thơ tiếp theo): lời ru của mẹ khi tỉa bắp

+ Phần 3 ( hai khổ thơ cuối): Lời ru của người mẹ khi chuyển lán, đạp rừng trong những năm tháng kháng chiến Mĩ

Hướng dẫn soạn bài

Câu 1 (trang 154 sgk ngữ văn 9 tập 1)

Bài thơ có 3 khúc, mỗi khúc có hai khổ thơ đều mở đầu bằng lời ru của tác giả, kết thúc bằng lời ru của mẹ

- Sự lặp đi lặp lại, cách ngắt nhịp tạo âm điệu dìu dắt vấn vương của lời ru, gợi vẻ nhịp nhàng của cánh nôi đưa.

- Giọng điệu thể hiện tình cảm tha thiết, trìu mến của người mẹ dành cho đứa con, mong con lớn khôn, khỏe mạnh, thành công dân tự do của nước nhà thống nhất, độc lập

Câu 2 (trang 154 sgk ngữ văn 9 tập 1)

Người mẹ Tà Ôi được miêu tả trong bài thơ

Người mẹ ru con ngủ, và làm đồng thời công việc kháng chiến, của kháng chiến, của cách mạng

- Mẹ ru con trong khi giã gạo, tỉa bắp, khi chuyển lán, đạp rừng

- Tình thương con luôn gắn liền với tình thương bộ đội, dân làng, tình yêu đất nước

→ Tình cảm gia đình hòa quyện với tình yêu quê hương đất nước, điều làm nên sự vĩ đại của người mẹ Tà Ôi

Câu 3 (trang 154 sgk ngữ văn 9 tập 1)

Hai câu thơ vừa sử dụng phép so sánh, ẩn dụ:

+ Mặt trời của bắp là mặt trời của tự nhiên

+ Nguồn sống động lực cho mẹ, mặt trời nhỏ bé, tươi vui

+ Đứa con luôn là nguồn động lực, niềm hạnh phúc vô bờ cho người mẹ

→ Hai câu thơ khắc họa được tình mẫu tử thiêng liêng, sâu nặng

Câu 4 (trang 154 sgk ngữ văn 9 tập 1)

Qua khúc hát ru ta thấy tình cảm của mẹ đối với con là tình yêu rộng lớn, đằm thắm

+ Người mẹ mong con được lớn lên và sống trong hòa bình, độc lập

+ Tình yêu thương dành cho con được bộc lộ qua lời ru ngọt ngào, tha thiết

- Mẹ giã gạo nên mơ con lớn “vung chày lún sân” giã hạt gạo trắng ngần

- Mẹ địu con ra trận, mẹ mơ thấy Bác Hồ, nghĩa là mơ đất nước thống nhất, mơ thấy con là công dân nước tự do

- Tình cảm, khát vọng người mẹ càng lớn rộng, ngày càng đi từ riêng đến chung, từ quê hương đến đất nước

- Khúc hát ru của người mẹ cũng thể hiện khát vọng hòa bình, độc lập của nhân dân trong cuộc kháng chiến chống Mĩ

Luyện tập

Yếu tố miêu tả trong bài thơ khiến bức tranh đời sống của người dân khi Trị Thiên thời chống Mĩ chân thực hơn

- Họ hăng say lao động, sản xuất phục vụ cho cuộc chiến đấu gian khổ vất vả ( mẹ giã dạo nuôi bộ đội, mồ hôi mẹ rơi má em nóng hôi, mẹ tỉa bắp…)

- Góp phần và cuộc chiến đấu, những người hậu phương cũng chiến đấu “chuyển lán, đạp rừng, mẹ địu em đi giành trận cuối