Top 12 Bài văn cảm nhận về hình ảnh người mẹ trong bài thơ "Con cò" của Chế Lan Viên (lớp 9) hay nhất

Nhắc đến Chế Lan Viên người ta nhắc đến một nhà thơ với những vần thơ hay, chứa chan tình cảm. Những câu thơ của ông viết ra mang đậm tính triết lý và người ta phải cảm và ngẫm thì mới có thể hiểu được. Viết về tình mẫu tử Chế Lan Viên đã góp cho mình một bài thơ giàu cảm xúc đó là bài thơ “Con cò”. Trong bài thơ “Con cò” hình ảnh người mẹ hiện ra thật tự nhiên, thật gần gũi khiến cho chúng ta suy ngẫm và yêu thương người mẹ của chính mình hơn.

Đọc bài thơ “con cò” người đọc nhận thấy được hình tượng thơ xuyên suốt bài thơ và cũng là tên tác phẩm đã được Chế Lan Viên khai thác từ trong những câu ca dao truyền thông. Hình ảnh con cò từ bao đời nay cũng gắn bó mật thiết với người nông dân. Và trong bài thơ này ta đã có thể vận dụng được hình tượng đấy để làm biểu trưng cho chính tấm lòng người mẹ và cả những lời hát ru thật ngọt ngào.

Không khó để nhận thấy được trong suốt bài thơ, hình tượng con cò được bổ sung biến đổi trong mối quan hệ với cuộc đời con người. Hình ảnh con cò từ thơ bé đến trưởng thành và suốt cả đời người vậy. Bắt đầu bài thơ, hình ảnh con cò được gợi ra liên tiếp thật hay từ chính những câu ca dao dùng làm lời hát ru. Ở đây tác giả Chế Lan Viên cũng thật tài tình khi ông chỉ lấy vài chữ trong mỗi câu ca dao nhằm gợi nhớ những câu ca dao ấy mà thôi. Thực sự chính những câu ca dao được gợi lại đã thể hiện ít nhiều sự phong phú trong chính ý nghĩa biểu tượng của hình ảnh con cò trong ca dao xưa kia. Hình ảnh con cò xuất hiện thông qua lời ru của người mẹ mang đến cho đứa con bé bỏng “con cò Cổng Phủ con cò Đồng Đăng” tất cả dường như cũng đã lại gợi tả không gian và khung cảnh quen thuộc của cuộc sống ngày xưa từ làng quê đến phố xá.

Người đọc cũng còn cảm nhận được hình ảnh con cò gợi vẻ nhịp nhàng, thong thả, bình yên của cuộc sống vốn ít biến động thời xưa. Trong câu ca dao “con cò mà đi ăn đêm” chính với hình ảnh con cò lại tượng trưng cho những con người cụ thể là người mẹ, người phụ nữ nhọc nhằn vất vả, lặn lội kiếm sống…quanh năm. Chính người mẹ ân cần đã đưa hình ảnh con cò đến với tâm hồn ấu thơ một cách vô thức là thế đó. Không sai chút nào khi nói đây đồng thời cũng chính là sự khởi đầu con đường đi vào thế giới tâm hồn của con người qua lời ru, của ca dao, dân ca xa xưa vậy.

Tuy đứa con còn trẻ dại, khó có thể hiểu nội dung, ý nghĩa của bài ca dao nhưng chúng được vỗ về trong âm điệu ngọt ngào, dịu dàng của lời ru của mẹ. Thế những chắc chắn người con cũng sẽ đón nhận bằng trực giác tình yêu và sự che chở của người mẹ yêu con vô bờ. Người mẹ luôn luôn lo lắng và yêu thương con và khi khép lại đoạn thơ là hình ảnh thanh bình của cuộc sống cứ thế trôi.

“Cò trắng đến làm quen

Cò đứng ở quanh nơi

Rồi cò vào trong tổ

Con ngủ yên thì cò cũng ngủ

Cánh của cò, hai đứa đáp chung đôi”

Đến tuổi tới trường:

“Con theo cò đi học

Cánh trắng cò bay theo gót đôi chân”.

Và khi con trưởng thành:

“Cánh cò trắng lại bay hoài không nghỉ

Trước hiên nhà

Và trong hơi mát câu văn…”.

Hình ảnh con cò xuất hiện từ trong lời ru đã đi vào tiềm thức của tuổi thơ trở nên gần gũi, thân thiết và theo con người đi suốt cuộc đời. Cánh cò trong ca dao cũng đã tiếp tục sự sống của nó trong tâm thức con người và chính với hình ảnh đấy đã được xây dựng chính bằng sự liên tưởng ở trong ca dao để sống trong lòng người. Người mẹ chính là người đã mang cánh cò đến cho đứa con. Và hình ảnh con cò còn chính là một hình ảnh nói về lòng mẹ, nói về sự dìu dắt, sự nâng đỡ đến dịu dàng của người mẹ.

Tiếp theo đó chính là phần thứ ba của bài thơ, hình ảnh cánh cò đã được đồng nhất với hình ảnh người mẹ. Thực sự chính với tấm lòng của mẹ như cánh cò lúc nào cũng ở gần bên con trong suốt cuộc đời, luôn lo cho con dù thế nào đi chăng nữa.

“Dù ở gần con

Dù ờ xa con

Lên rừng xuống bể Cò sẽ tìm con

Cò mãi yêu con”

Cũng chính từ đây, nhà thơ Chế Lan Viên dường như cũng đã khẳng định một quy luật của tình cảm có ý nghĩa bền vững, rộng lớn và sâu sắc: tình mẫu tử thật thiêng liêng của mỗi người.

“Con dù lớn vẫn là con của mẹ

Đi suốt đời lòng mẹ vẫn theo con”

Lòng mẹ là thế đấy, cho dù có đi đâu, bên mẹ hay đến phương trời khác, dù còn nhỏ hay đã lớn khôn thì con vẫn được mẹ hết lòng thương yêu, che chở cho đứa con bé bỏng của mình.

“Một con cò thôi

Con cò mẹ hát

Cũng là cuộc đời

Vỗ cánh qua nôi”

Ta nhận thấy được cánh cò cũng chính là hóa thân của người mẹ và còn nhiều ý nghĩa sâu xa, kết tụ những hi sinh, gian khổ, nhọc nhằn của mẹ mong cho con yêu của mình ngủ ngon. Chính những lời yêu thương càng trở nên sâu sắc, đằm thắm. Người đọc có thể nhận thấy được câu thơ cuối là một hình ảnh rất đẹp. Hình ảnh cánh cò vỗ qua nôi như dáng mẹ đang nghiêng xuống chở che, đang nói với con những lời tha thiết của lòng mẹ bao la luôn luôn chứa chan tình cảm.

Thi phẩm “Con cò” của Chế Lan Viên thực sự chính là một bài thơ độc đáo. Bài thơ đã viết về một đề tài không mới trong văn học xưa đó chính là tình mẫu tử thế nhưng qua con mắt cũng như tài năng của mình Chế Lan Viên đã mang đến cho người đọc một cảm xúc mới. Ý thơ lạ và đậm chất suy tưởng cũng đã giúp cho nội dung về tình mẫu tử thật chân thành và sâu sắc. Tình cảm người mẹ dành cho con sẽ không bao giờ thay đổi, vơi cạn đi.

Agatha Christie đã từng nói: “Tình yêu của mẹ dành cho con không giống với bất kỳ điều gì khác trên thế giới. Tình yêu đó không có luật lệ và không có hối tiếc”. Có lẽ trong mọi thứ tình cảm, thì tình cảm gia đình mà đặc biệt là tình cảm mẫu tử luôn là tình cảm vô cùng thiêng liêng, cao quý. Điều này cũng là một đề tài trở đi trở lại trong nghệ thuật đông tây kim cổ, từ những câu ca dao tục ngữ, đến những lời thơ, lời hát, bức họa. Chế Lan Viên cùng với “Con cò” đã góp thêm một tiếng nói góp phần phong phú đề tài ấy.

Chế Lan Viên là một nhà thơ tiêu biểu của phong trào Thơ Mới, mà trước Cách mạng thơ Chế được đánh giá là kinh dị, bí ẩn, với đầu lâu, xương trắng, thì sau Cách mạng tháng Tám, thơ ông đã quay trở lại với cuộc sống, gần gũi hơn với con người và đất nước. Bài thơ “Con cò” được sáng tác năm 1962, in trong tập “Hoa ngày thường - Chim báo bão” của Chế Lan Viên. Bằng cách khai thác hình tượng con cò trong những câu hát ru, qua bài thơ, nhà thơ Chế của chúng ta đã ngợi ca tình mẹ và ý nghĩa của lời ru trong cuộc đời mỗi người. Trước hết là hình ảnh con cò theo lời ru đến với tuổi thơ con, đó là biểu tượng cho cuộc đời lam lũ của mẹ:

“Con cò bế trên tay
Con chưa biết con cò
Nhưng trong lời mẹ hát
Có cánh cò đang bay”

Bài thơ mở ra với lời tâm tình thiết tha của người mẹ, lời tâm tình ấy hướng về con cò, con cò đã xuất hiện ngay từ tấm bé đối với mỗi người, bắt nguồn từ những câu ru của mẹ khi bồng bế con trên tay, dù không biết con cò là như nào, nhưng khi ấy những cánh cò đã thấm vào tâm trí con. Những câu ca dao trong lời ru của mẹ đã gợi về hình ảnh biểu tượng phong phú “Con cò bay lả/ con cò bay la”, “Con cò ăn đêm/ con cò xa tổ”. Hình ảnh ấy như vẽ ra một phong cảnh thanh bình, yên ả nơi làng quê, cũng tượng trưng cho cuộc đời của người phụ nữ vất vả, nhọc nhằn. Người mẹ đã gửi hết tình yêu thương của mình vào lời ru để nâng đỡ giấc ngủ của con. “Cánh cò mềm, mẹ đã sẵn tay nâng”, con là con của mẹ, dường như tài sản quý giá nhất của mẹ chính là con, vì thế mẹ sẽ luôn dang rộng vòng tay che chở, bảo vệ cho con. Cứ như thế, tình yêu thương của mẹ đã in sâu vào đứa bé ngay từ ngày còn trong nôi. Đứa trẻ cứ thế ngủ say, trong những ngọt ngào của lời ru, của dòng sữa mẹ. Tiếp đến, đoạn hai, nhà thơ đã tái hiện hình ảnh con cò đi vào hiện thực của tuổi thơ, hay cũng chính là người mẹ sẽ theo con suốt cuộc đời.

“Ngủ yên, ngủ yên, ngủ yên
Cho cò trắng đến làm quen
Cò đứng ở quanh nôi
Rồi cò vào trong tổ
Con ngủ yên thì cò cũng ngủ
Cánh của cò, hai đứa đắp chung đôi”

Cánh cò thủy chung là vòng tay mẹ, là tình yêu thương của mẹ luôn bên con, luôn truyền hơi ấm cho con. Đứa con của mẹ được mẹ chăm sóc cẩn thận từ khi nằm trong nôi, đến khi “vào tổ”, lớn hơn một chút, và cả khi đi học “cánh cò trắng bay theo gót đôi chân”, nâng đỡ từng bước chân con đến trường, trưởng thành. Người mẹ sẽ luôn dõi theo con đường của con mình, với mẹ, dù con có lớn như nào, có đi xa đến đâu sẽ vẫn là đứa con nhỏ bé trong vòng tay của mẹ, mẹ sẽ luôn là hậu phương vững chắc, là nơi để con dựa dẫm, nơi cho con thêm niềm tin, động lực vào cuộc sống. Cánh cò ấy sẽ “bay hoài không nghỉ”, bay cả vào “trong câu văn”, trong trang thơ của con. Qua hình ảnh con cò, Chế Lan Viên đã ca ngợi lòng mẹ, ca ngợi sự dịu dàng nâng đỡ của người mẹ để nuôi dưỡng con trưởng thành, chắp cánh ước mơ cho con bay cao bay xa.

Đến với đoạn thư thứ ba, nhà thơ Chế Lan Viên đã thể hiện rõ hơn, ý nghĩa của tình mẫu tử của lời ru đối với cuộc đời mỗi người. Nếu bắt đầu bài thơ là những lời thơ tâm tình, tha thiết, thì ở đây, đoạn ba bắt đầu với những dòng thơ đầy suy tư sâu sắc:

“Dù ở gần con
Dù ở xa con
Lên rừng xuống bể
Cò sẽ tìm con
Cò mãi yêu con
Con dù lớn vẫn là con của mẹ
Đi hết đời, lòng mẹ vẫn theo con”

Đoạn thơ như đúc kết lại quy luật của tình cảm, cảm xúc và tấm lòng của người mẹ. Trong dòng đời ngoài kia, dù cuộc sống có “lên rừng xuống bể” - cuộc sống có lận đận, mưa nắng, vất vả, nhọc nhằn như nào không ai biết trước, thì ở hiện tại và ở tương lai “cò mãi yêu con”, tình yêu của mẹ dành cho con bất chấp khoảng cách, thời gian, hoàn cảnh có ra sao. Và đến đây, tác giả đã khái quát, sử dụng trực tiếp hình ảnh mẹ, để khẳng định chắc chắn suốt cuộc đời này, tình yêu thương của mẹ luôn bền chặt, sắc son, bất diệt. Những câu thơ cuối là hình ảnh rất đẹp, cánh cò về qua nôi như dáng mẹ đang nghiêng mình chở che cho con, thủ thỉ với con tấm lòng mình. Dường như tất cả tình yêu thương trên thế gian đều quy tụ trong chiếc nôi ấy.”

Bằng thể thơ tự do, kết hợp sự liên tưởng phong phú, những yếu tố hình ảnh, từ ngữ lặp lại gợi âm điệu lời ru, từ hình tượng con cò trong ca dao, trong những lời hát ru, Chế Lan Viên đã một lần nữa góp thêm vào thơ ca dân tộc một tiếng nói ca ngợi tình mẫu tử thiêng liêng. Và ta có thể thấy hình ảnh người mẹ trong bài thơ chính là người mẹ của mỗi chúng ta, không phải ai khác. Người mẹ nào cũng dành tình yêu thương vô bờ bến cho đứa con bé bỏng của mình, có chăng chỉ là mẹ có các cách thể hiện khác nhau, vì vậy hãy cố gắng thật tinh tế, cảm nhận để nhận ra điều ấy, mà không phải hối hận.

Chế Lan Viên là một trong những nhà thơ xuất sắc của nền văn học Việt Nam hiện đại. Thơ ông mang nặng tính triết lí và trí tuệ sâu sắc, đồng thời cũng thể hiện những suy ngẫm về tình yêu thương mà "Con cò" là một ví dụ điển hình. Bài thơ là khúc ca ca ngợi tình mẫu tử thiêng liêng, tha thiết mà mẹ dành cho con. Từ hình ảnh con cò, bài thơ đã khắc họa hình ảnh người mẹ với tình yêu con vô bờ và tấm lòng hi sinh đáng quý.

Bài thơ đan lồng những câu hát ru của mẹ, khiến hình ảnh người mẹ hiện lên với tình yêu con đầy tha thiết. Ngay từ đầu, người mẹ đã ru con bằng những câu ca dao đằm thắm, mượt mà:

"Con còn bế trên tay
Con chưa biết con cò
Nhưng trong lời mẹ hát
Có cánh cò đang bay..."

Con còn bé bỏng, còn thơ dại nhưng đã có mẹ ở bên ân cần chăm sóc. Mẹ hát ru con bằng những câu ca dao về con cò, để rồi khẳng định tình yêu cháy bỏng của mình dành cho con:

"Cò một mình, cò phải kiếm lấy ăn
Con có mẹ, con chơi rồi lại ngủ"

Chú cò kia không có mẹ, ở một mình nên phải vất vả mưu sinh để tự nuôi sống bản thân còn ở đây con đã có mẹ, con chỉ việc ăn ngủ và khôn lớn từng ngày. Người mẹ mang một tinh thần hi sinh rất lớn, nó xuất phát từ tình yêu to lớn mà mẹ dành cho con. Dù cuộc sống còn muôn vàn những vất vả, nhưng con không cần lo vì đã có mẹ ở bên ân cần săn sóc.

"Ngủ yên, ngủ yên, cò ơi, chớ sợ
Cành có mềm, mẹ đã sẵn tay nâng"

Lời ru của mẹ giúp em bé đi sâu vào giấc ngủ chất chứa cả một sự chở che để em yên giấc say nồng. Cuộc sống còn trăm ngàn khó khăn như cuộc sống của kiếp con cò, con vạc đậu phải cành mềm nhưng dẫu sao mẹ cũng đang ở bên con và nuôi con khôn lớn. Lời nói của mẹ khiến ta cảm nhân được hơi ấm của tình thương và tinh thần trách nhiệm mẹ dành cho đứa con còn thơ bé. Nếu như cuộc sống có đầy rẫy khó khăn thì không sao vì con vẫn an toàn trong vòng tay mẹ, vẫn ngủ yên dưới dòng sữa ấm nóng mẹ ban. Tình yêu con tha thiết khiến lời thơ như một khúc hát tâm hồn của chính những người mẹ. Người mẹ đã hòa vào với hình ảnh con cò để mong muốn sẽ mãi ở bên sát cánh cùng con:

"Cò đứng ở quanh nôi
Rồi cò vào trong tổ
Con ngủ yên thì cò cũng ngủ
Cánh của cò, hai đứa đắp chung đôi"

Người mẹ tảo tần ấy chăm sóc đến cả từng miếng ăn giấc ngủ của con để con khôn lớn. Mẹ đứng đưa nôi, mẹ săn sóc cho giấc ngủ con yên rồi mẹ mới ngủ. Trong giấc ngủ của con chứa cả niềm hi vọng của mẹ, niềm tin của mẹ. Mẹ yêu con nên dõi theo cả từng bước con đi: Khi con nằm nôi mẹ ở quanh nôi, khi con khôn lớn trưởng thành mẹ lại ở bên cạnh đồng hành cùng con suốt cả chặng đường đi học. Dù có đi đâu, mẹ vẫn luôn ở bên con. Người mẹ đặt tình yêu và niềm tin hoàn toàn vào đứa con thân yêu của mình. Mẹ mong con làm thi sĩ để giữ lại những vẻ đẹp của cuộc sống, mẹ sẵn sàng ở bên cạnh con, ngay cả trong những câu thơ con viết để ngắm nhìn sự trưởng thành của con:

"Cánh cò trắng lại bay hoài không nghỉ
Trước hiên nhà
Và trong hơi mát câu văn"

Người mẹ yêu con tha thiết đã gửi gắm và lời thơ Chế Lan Viên một thông đipệ, cũng chính là triết lí mà tác giả muốn gửi gắm tới bạn đọc:

"Dù ở gần con
Dù ở xa con
Lên rừng xuống bể
Cò mãi tìm con
Cò mãi yêu con
Con dù lớn vẫn là con của mẹ
Đi hết đời, lòng mẹ vẫn theo con"

Dù ở gần hay ở xa, dù có phải vượt muôn ngàn cách trở thì mẹ vẫn sẽ mãi dõi theo bước chân con và yêu con mãi mãi. Sức mạnh tình yêu nơi mẹ có thể chiến thắng mọi khoảng cáh địa lí và thời gian để ở bên con. Hai câu thơ cuối chất chứa suy cảm của tác giả: Dù con đã lớn khôn, trưởng thành nhưng ở bên mẹ con mãi mãi là đứa con bé bỏng cần được chở che săn sóc, dẫu cuộc đời qua đi thì lòng mẹ vẫn mãi mãi theo con. Hình ảnh người mẹ hiện lên tuyệt đẹp: giàu đức hi sinh, sự tần tảo và tấm lòng yêu con tha thiết. Đó phải chăng là hình ảnh đại điện cho hàng triệu người mẹ Việt Nam đang dõi theo bước chân con mỗi ngày?

Khúc ru cứ vang lên ngân mãi trong lòng người đọc. Hình ảnh người mẹ trong bài thơ khiến lòng ta cảm thấy bồi rồi xúc động với những phẩm cách mà một người phụ nữ Việt Nam đang có. Tượng đài về người mẹ sẽ mãi mãi là một biểu tượng không bao giờ tắt về tình yêu, tình mẫu tử thiêng liêng.

Chế Lan Viên (1920-1989), là một nhà thơ nổi tiếng của nền thơ ca Việt Nam thế kỷ XX. Tên tuổi của ông đã được biết đến rộng rãi khi phong trào thơ Mới giai đoạn (1932-1941) phát triển và thực sự bùng nổ với tập thơ Điêu tàn (1937), bằng một hồn thơ lạ lùng, đậm tính chất huyền bí, kinh dị. Đến sau cách mạng tháng Tám, nhiều bậc trí thức thức đương thời đã thoát khỏi tình cảnh bế tắc, và Chế Lan Viên cũng vậy, ông không còn đi tìm cái "tôi" với những vần thơ điên cuồng nữa mà rẽ hướng sang tập trung khai thác vẻ đẹp của con người, của đất nước, và vẻ đẹp của những tình cảm thiêng liêng bằng những vần thơ triết lý, trí tuệ, thấm đẫm suy tưởng với những hình ảnh thơ vừa gần gũi, vừa đa dạng, phong phú. Con cò là một trong những sáng tác hay nhất của Chế Lan Viên, tác phẩm được in trong tập Hoa ngày thường - Chim báo bão (1967). Trong đó hình ảnh người mẹ hiện lên thông qua hình ảnh bao trùm của bài thơ - hình tượng con cò một cách gần gũi, tha thiết, với lời thơ như những lời ru ngọt ngào, êm ái, đượm tình mẫu tử thiêng liêng.

Trong khổ thơ đầu tiên hình tượng người mẹ đã hiện lên thông qua những lời ru dịu dàng, vòng tay mẹ bồng con thật ấm áp, tràn đầy yêu thương, hạnh phúc, mẹ hát ru con những lời ru ngọt ngào:

"Con cò bay la

Con cò bay lả

Con cò Cổng Phủ

Con cò Đồng Đăng..."

Người mẹ không chỉ đơn thuần là hát ru con ngủ, mà hơn cả tình yêu của người mẹ dành cho con ở đây còn là sự dạy dỗ đứa con khi còn tấm bé "con còn bế trên tay/con chưa biết con cò", thế nhưng bằng tri thức, bằng tấm lòng của mình mẹ đã chỉ cho con biết đến con cò trong chính lời ru đầy yêu thương, ấm áp cả mình. Người mẹ đã truyền cho đứa con vẻ đẹp thanh bình của quê hương thông ba hình ảnh cánh cò trắng dập dờn, và cả những địa danh quen thuộc trên quê hương, truyền cho con những nhận thức đầu đời về tình cảm với quê hương đất nước.

Hình ảnh người mẹ tiếp tục hiện lên thông qua các mà mẹ tâm tình với con "Cò một mình, cò phải kiếm lấy ăn/Con có mẹ, con chơi rồi lại ngủ". Điều đó đã bộc lộ sự hy sinh, vất vả, cố gắng lao động từng ngày của người mẹ để cho đứa con của mình được giấc ngủ yên, được một tuổi thơ hạnh phúc, không phải lo âu suy nghĩ. Những câu thơ tiếp:

"Con cò ăn đêm

Con cò xa tổ

Cò gặp cành mềm

Cò sợ xáo măng

Ngủ yên, ngủ yên, cò ơi, chớ sợ

Cành có mềm, mẹ đã sẵn tay nâng".

Ở đây không chỉ là những lời người mẹ nói về hình tượng con cò khổ cực, cô đơn khi so sánh với con, mà hơn thế nữa thông qua hình ảnh con cò lặn lội kiếm ăn, ta thấy được đó chính là hình ảnh của người mẹ, hình ảnh của người phụ nữ Việt Nam trong truyền thống dân tộc. Họ đã phải chịu khổ cực, vất vả từng ngày, không quản đêm sáng, chịu nhiều nỗi đắng cay, đối mặt với nhiều những khó nhọc, mệt mỏi trong cuộc đời cốt chỉ để kiếm được kế sinh nhai cho chồng cho con. Sự hy sinh ấy không phải ai cũng thấu hiểu, cũng sẻ chia được, thế nhưng trước đứa con thơ dại, người mẹ cũng không vì những vất vả đó mà oán trách, trái lại họ vẫn luôn thể hiện một tình yêu dịu dàng, nhân hậu, sẵn sàng bao bọc chở che, con cứ ngủ những giấc thật say nồng, còn ngoài kia bao nhiêu nắng mưa dãi dầu cứ để mẹ gánh. Cành mềm mẹ cũng như cò, mẹ cũng e ngại lắm, thế nhưng vì con mẹ chẳng còn sợ nữa, thậm chí mẹ sẽ vì con mà sẵn tay nâng cả cành mềm. Và trong những lời ru của mẹ luôn mang theo cả những tri thức tuyệt vời của dân tộc đem đến cho tuổi thơ con, tâm hồn con những khái niệm phong phú, tươi đẹp "thấm hơi xuân". Và người mẹ luôn làm tất cả chỉ để dành cho con điều tốt đẹp nhất, cuộc sống tốt đẹp nhất, dòng sữa ngọt ngào nhất, cho con một tuổi thơ hạnh phúc đủ đầy.

Và không chỉ lúc thơ bé, khi con còn bế trên tay người mẹ mới gần gũi hết lòng, mà hình ảnh người mẹ, cũng như hình ảnh cánh cò vẫn luôn gắn bó và theo con suốt cả chặng đường đời.

"Ngủ yên, ngủ yên, ngủ yên

Cho cò trắng đến làm quen

Cò đứng ở quanh nôi

Rồi cò vào trong tổ

Con ngủ yên thì cò cũng ngủ

Cánh của cò, hai đứa đắp chung đôi

Mai khôn lớn, con theo cò đi học

Cánh trắng cò bay theo gót đôi chân

Lớn lên, lớn lên, lớn lên...Con làm gì?

Con làm thi sĩ

Cánh cò trắng lại bay hoài không nghỉ

Trước hiên nhà

Và trong hơi mát câu văn"

Người mẹ ôm ấp con, cho con giấc ngủ ấm áp, an bình, vỗ về cho con giấc ngủ đầy yêu thương trong suốt những năm tháng tuổi thơ. Khi con đến trường, mẹ dẫn con đi những bước đầu tiên mẹ đưa đón con hằng ngày, với một hy vọng cuộc đời con được thắp sáng bởi tri thức. Đặc biệt tình yêu của mẹ, sự dịu dàng, lo lắng, hy vọng cho con còn thể hiện trong những suy tư của người mẹ về tương lai xa, khi con lớn lên, khi con trưởng thành và bước vào đường đời.

"Lớn lên, lớn lên, lớn lên...

Con làm gì?

Con làm thi sĩ

Cánh cò trắng lại bay hoài không nghỉ

Trước hiên nhà

Và trong hơi mát câu văn"

Mẹ nghĩ về một tương lai xa, con sẽ trở thành thi sĩ, mang đến cho cuộc đời những vần thơ tốt đẹp, hay là con có trở thành ai đi chăng nữa, thì mẹ vẫn luôn sánh bước bên con, vẫn miệt mài dõi theo con cả cuộc đời, chỉ bởi con là con của mẹ. Đến khổ thơ cuối hình ảnh của người mẹ hiện lên thông qua những suy nghĩ, những lời nhắn nhủ của mẹ dành cho đứa con còn ở trong nôi.

"Dù ở gần con

Dù ở xa con

Lên rừng xuống bể

Cò sẽ tìm con

Cò mãi yêu con

Con dù lớn vẫn là con của mẹ

Đi hết đời, lòng mẹ vẫn theo con

À ơi!Một con cò thôi

Con cò mẹ hát

Cũng là cuộc đời

Vỗ cánh qua nôi

Ngủ đi, ngủ đi!

Cho cánh cò, cánh vạc

Cho cả sắc trời

Đến hát

Quanh nôi"

Dẫu biết cho đến ngày con đi khắp phương trời, lên rừng xuống bể còn rất xa, thế nhưng người mẹ vẫn âu yếm dặn với con rằng dù đi đến bất kể đâu, mẹ vẫn một lòng sánh bước che chở cho con như thuở còn thơ bé bởi "Con dù lớn vẫn là con của mẹ/Đi hết đời/ lòng mẹ vẫn theo con". Dẫu con 80 tuổi đời, mẹ đã một trăm thì suốt kiếp con vẫn mãi là đứa trẻ bé bỏng trong tấm lòng nhân ái bao la của mẹ không thay đổi. Mẹ cũng nhắc nhở với con rằng "Một con cò thôi/Con cò mẹ hát/Cũng là cuộc đời/Vỗ cánh qua nôi", tức là lời dạy của mẹ về cánh cò, mẹ không chỉ hát để ru con ngủ, mà cánh cò đó cũng chính là cuộc đời của mẹ, một cuộc đời lam lũ vất vả mưa nắng dãi dầu, để che cho con cả một cuộc đời lênh đênh, tránh khỏi mưa gió. Mẹ không kể công, kể khổ thế nhưng cuộc đời này mẹ dành cho con tất cả những tình yêu to lớn vĩ đại nhất cũng là chỉ mong con lớn lên thành người có ích cho đất nước, không phụ tấm lòng mong mỏi của mẹ.

Con cò của Chế Lan Viên là một bài thơ hay và sâu sắc khi nói về tình mẫu tử thiêng liêng, vốn là đề tài rất được yêu thích trong các tác phẩm thơ ca sau cách mạng tháng tám. Sự khác biệt của Con cò so với các tác phẩm cùng đề tài chính là sự vận dụng hình ảnh cánh cò từ trong ca dao truyền thống để gây dựng nên hình tượng người mẹ, người phụ nữ Việt Nam tần tảo, chịu đựng và hy sinh điển hình. Cùng với đó là những vần thơ tự do ngắn dài linh hoạt, mang âm hưởng lời ru dịu dàng, đem đến cho người đọc những suy tưởng, triết lý sâu xa về tình mẫu tử và về cuộc đời mỗi con người cũng gói trọn trong mấy lời ru của mẹ.

"Ta đi trọn kiếp con người

Cũng không đi hết những lời mẹ ru".

(Ngồi buồn nhớ mẹ ta xưa - Nguyễn Duy)

Lời ru của bà, của mẹ êm đềm chảy trong mạch nguồn những câu hát ca dao, âm vang của lời ca ấy còn vang vọng trong bài thơ “ Con cò” của Chế Lan Viên. Trong lời ru của mẹ, hình ảnh con cò cũng chính là hình tượng mẹ gợi nhiều suy ngẫm sâu sắc.

Người mẹ đưa con vào giấc ngủ say nồng với lời hát ru nhẹ nhàng, dòng sữa ngọt lành cũng nâng đỡ giấc mơ con. Tình thương yêu đứa con bé bỏng được gửi gắm vào lời ru thiết tha của mẹ:

“Con còn bế trên tay
Con chưa biết con cò
Nhưng trong lời mẹ hát...”
“ Sữa mẹ nhiều, con ngủ chẳng phân vân”

Quãng thời gian thơ bé nằm trong nôi, trên đội bàn tay mẹ ấu yếm, vỗ về, mới cảm nhận tình yêu bao la của mẹ. “ Sữa nuôi phần xác, hát nuôi phần hồn”. Sữa mẹ nuôi lớn con nhưng lời mẹ hát, nơi chứa đựng tâm tư, tình cảm của mẹ lại nuôi lớn tâm hồn con. Đứa con ngủ say “chẳng phân vân”, bởi “ chưa biết” những nỗi niềm ẩn giấu trong giai điệu quen thuộc. Cánh cò trắng bay hoài trong lời mẹ hát. Chú cò trắng gầy guộc, khẳng khiu luôn tất tả kiếm ăn nuôi con, nó là hiện thân của sự chịu thương chịu khó, đức hi sinh cao cả. Đằng sau hình dáng con cò, ta thấy cả hình tượng mẹ vất vả, lam lũ.

“Con cò bay la
Con cò bay lả...
Cò một mình, cò phải kiếm lấy ăn,
Con có mẹ, con chơi rôi lại ngủ.”

Không gian mở ra rộng lớn: “ cổng phủ, Đồng Đăng”, hình ảnh thân cò miệt mài bay đi kiếm ăn trong khoảng không bát ngát tượng trưng cho cuộc đời mẹ ngược xuôi mọi chốn để chăm lo cho con, để con được sống hạnh phúc trong tuổi ấu thơ hồn nhiên “ chơi rồi lại ngủ”. Nhà thơ Chế Lan Viên khéo léo sử dụng ý, chọn lời trong những câu ca dao thân thuộc, vừa khơi dậy tình cảm những tình cảm nhất trong lòng mỗi người, vừa làm tăng tính nhạc cho lời ru của mẹ. Lời mẹ hát như chất chứa nỗi buồn khi nhắc tới những tủi cực của cái cò:

“Con cò ăn đêm,
Con cò xa tổ,
Cò gặp cành mềm,
Cò sợ xáo măng...”

Lời hát lại gợi nhắc những vần nhịp ca dao xa xưa khi cánh cò dọ dẫm đêm hôm đi tìm cái ăn vì đói vì thiếu thốn kiệt cùng cò mới dấn thân mình vào đêm tối, bao hiểm nguy rình rập. Mẹ là cánh cò, bất chấp gian khổ tong cuộc đời vì con.

“Nghĩa mẹ như nước trong nguồn chảy ra”

Thật vậy, mẹ sẵn sàng nâng niu, chở che cho con lúc nguy khó, bấp bênh trên đường đời. mẹ luôn ở bên dìu dắt con vượt qua những “ Cành mềm” - ẩn dụ cho những chông gai, thử thách phía trước. Mẹ hát ru con với niềm tin hi vọng tương lai con tươi đẹp sẽ mở ra. Mẹ cũng như cánh cò mãi sát cánh bên con như người bạn, theo con đi học, tới trường đón nhận những tri thức mới mẻ. Mẹ thoáng băn khoăn về tương lai con:

“Lớn lên, lớn lên, lớn lên...
Con làm gì?”

Mẹ tự trả lời: “ Con làm thi sĩ!” bởi mẹ mong ước thế giới tâm hồn của con có thể vẫn trong sáng đẹp đẽ như ngày nào. Làm thi sĩ để cánh cò còn bay mãi trong tâm trí của con. Những ước mong thật giản dị xuất phát từ tình yêu con vô hạn. Từ những câu hát ru quen thuộc, Chế Lan Viên cũng gói ghém dòng triết lý, suy tư về tình mẫu tử cao đẹp:

“Cò sẽ tìm con,
Cò mãi yêu con.
Con dù lớn vẫn là con của mẹ
Đi hết đời, lòng mẹ vẫn theo con.”

Con lớn khôn theo năm tháng nhưng có một điều không thay đổi là tình yêu thương vô điều kiện của mẹ. Câu hát vẫn ngân lên nhẹ nhàng và thấm thía ý nghĩa sâu xa về tình mẹ:

“À ơi!...
Ngủ đi! Ngủ đi!”

Nhà thơ Chế Lan Viên sử dụng biện pháp ẩn dụ tài tình trong suốt bài thơ, hình ảnh người mẹ mang những nét đẹp của tình mẫu tử truyền thống thiêng liêng được khắc họa qua hình ảnh con cò. Những lời nhắn gửi qua câu hát ru, giai điệu quen thuộc còn đọng lại, ngân nga mãi trong tâm trí ta.

Chế Lan Viên là đại biểu xuất sắc của nền thơ hiện đại Việt Nam. Đọc thơ ông người đọc có thể rút ra từ đó những triết lý sâu sắc về tình yêu, cuộc sống con người. Thơ Chế Lan Viên hấp dẫn người đọc không ở sự lấp lánh từ ngữ mà ở chiều sâu những suy ngẫm đầy nhân bản. Mỗi hình tượng thơ ông là một biểu tượng của những tầng lớp ý nghĩa hàm ẩn khác nhau. Con cò là một bài thơ như thế. Từ hình tượng con cò nhà thơ đã đi đến những khát quát sâu sắc về tình yêu thương của mẹ trong cuộc đời mỗi con người: Mẹ là tâm hồn quê hương, mẹ là bàn tay chở che ấp ủ, là điểm tựa nâng đỡ con người.

Hình tượng người mẹ trong bài thơ được nhà thơ miêu tả gắn liền với từng đoạn đời của mỗi con người. Ở đoạn đời đầu tiên khi con còn ẵm ngửa, tình mẹ gửi trong từng câu hát ru quen thuộc. Trong câu hát có hình ảnh quê hương, có hình ảnh những cuộc đời lam lũ, tảo tần một nắng hai sương nuôi con khôn lớn. Thấm đẫm trong lời hát là những xúc cảm yêu thương trào dâng trong trái tim của mẹ:

Cò một mình cò phải kiếm lấy ăn

Con có mẹ con chơi rồi lại ngủ

Và:

Ngủ yên, ngủ yên, cò ơi, chớ sợ

Cành có mềm mẹ đã sẵn tay nâng.

Những xúc cảm yêu thương ấy làm nên chiều sâu của lời ru, mang đến cho con giấc ngủ yên bình. Vì thế, cho dù không hiểu, cho dù là cảm nhận vô thức nhưng trái tim bé nhỏ của con đã được hiểu thế nào là tình mẹ: “Sữa mẹ nhiều con ngủ chẳng phân vân”. Lời ru mang tâm hông quê hương ấy trở thành người bạn tuổi ấu thơ, thành tâm hồn của con lúc trưởng thành. Cánh cò và tình mẹ đã đi vào tâm hòn con như thế. Và sẽ theo con đến suốt cuộc đời. Hình ảnh người mẹ trong bài thơ Con cò của Chế Lan Viên:

Dù ở gần con

Dù ở xa con

Lên rừng xuống bể

Cò sẽ tìm con

Cò mãi yêu con

Con dù lớn vẫn là con của mẹ

Đi suốt đời lòng mẹ vẫn theo con.

Dưới hình thức thơ tự do, nhà thơ đã dựng lên cả một bầu trời yêu thương bao la mà đặc điểm của nó là không gian và thời gian không giới hạn. Lên rừng – xuống biển – hai chiều không gian gợi nên ấn tượng về những khó khăn của cuộc đời; “gần” – “xa, khoảng cách địa lý diệu vợi cũng là một trở ngại có thể cản ngăn tình cảm nhưng chẳng thể nào là những cản trở đối với tình yêu thương mà mẹ dành cho con. Tình yêu thương của mẹ “luôn”, “vẫn”, “sẽ”, “mãi” bên con cho dù có thể một ngày nào đó mẹ không còn có mặt trên đời. Tấm lòng người mẹ muôn đời vẫn vật. Vượt ra ngoài mọi khoảng cách và giới hạn, không chịu khuôn mình trong không gian và thời gian. Đó là quy luật mà nhà thơ đã trình bày và khát quát trong suốt cả bài thơ. Nguyễn Duy cũng đã từng khái quát về tình yêu ấy trong những câu thơ đầy triết lý:

Ta đi trọn một kiếp người

Cũng không đi hết mấy lời mẹ ru.

Bài thơ khép lại trong những câu thơ đúc kết về sự gắn bó máu thịt giữa cuộc đời mỗi con người và tình yêu thương của mẹ. Cuộc đời mỗi con người sẽ chẳng thể nào thiếu đi phần tình cảm thiêng liêng nhất ấy bởi đó còn là tình quê hương là nguồn cội là bến bờ che chở nâng đỡ mỗi con người.

Bằng con đường của sự suy tưởng, Chế Lan Viên đã dựng lên về hình tượng người mẹ Việt Nam bằng tình yêu thương “vượt ra ngoài mọi bờ cõi và giới hạn, gắn với từng chặng đời, theo từng bước con đi. Mỗi người Việt Nam trưởng thành hôm nay đều bắt đầu từ đó. Trong văn học và trong tâm thức mỗi người, mẹ luôn và bao giờ cũng là hình ảnh đẹp đẽ nhất, rức rỡ nhất. Với người này là sự chăm sóc, nâng niu “Cơm con ăn tay mẹ nấu, nước con uống tay mẹ đun”. Với người khác là chữ vấp ngã cuộc đời được bàn tay mẹ chở che bao bọc “ba mẹ là lá chắn che chở suốt đời con”. Tất cả để khẳng định một điều con người lớn lên không thể thiếu được tình yêu thương của mẹ. Bài thơ “Con cò” đã được nhà thơ khái quát từ tất cả những tình cảm ấy. Bài thơ là lời ngợi ca tình yêu sâu sắc bao la của mỗi người mẹ trong cuộc đời này.

Bài thơ ra đời cách chúng ta đã bốn mươi năm nhưng những triết lý về cuộc đời và tình yêu của mỗi con người vẫn chưa và không bao giờ cũ bởi vì chẳng có điều gì trên thế gian có thể vĩnh cửu bằng tình mẹ với con. Người mẹ chính là tượng đài bất tử của mỗi một con người.

Nhắc đến Chế Lan Viên, ta không thể không nhớ tới những vần thơ giàu suy tư triết lí và lấp lánh màu sắc trí tuệ. Một trong những bài thơ gợi nhớ về người thơ ấy không thể không kể đến” Con cò”. Có lẽ bài thơ không phải là một trong những tuyệt tác của di sản thơ Chế Lan Viên, nhưng là bài thơ đi sâu vào lòng bạn đọc nhất của thi sĩ họ Chế. Đọc bài thơ, ta không chỉ được ngồi trên chiếc tàu tốc hành trở về những ngày thơ bé mà còn thấy cả một dáng hình thân thương thông qua hình ảnh người mẹ với những lời hát ru ngọt ngào đong đầy những giấc trẻ thơ. Người mẹ hiện lên trong tiếng ru ầu ơ dịu dàng và tha thiết:

“Con cò bay la

Con cò bay lả

Con cò cổng phủ,

Con cò Đồng Đăng…”

Cùng với tiếng hát ru dịu êm ấy, ta như thấy người mẹ hiền bế đứa con bé xinh trên tay, cất lời hát ru. Những câu hát ru từ ngàn đời đã nâng giấc biết bao những lớp lớp trẻ thơ:

“Con cò mà đi ăn đêm

Đậu phải cành mềm mà lộn xuống ao

Ông ơi ông vớt tôi nao

Tôi có lòng nào ông hãy xáo măng

Có xáo thì xáo nước trong

Đừng xáo nước đục đau lòng cò con.”

Mẹ cũng hát ru con những câu ca muôn thuở ấy. Nhìn con thơ”còn bế trên tay”, “còn chưa biết con cò”, lòng mẹ dạt dào tình yêu thương vô bờ bến. Mẹ yêu con cò chốn làng quê thanh bình với những cánh cò” bay lả bay la”, mẹ thương con cò trong ca dao long đong lận đận nhọc nhằn một nắng hai sương vất vả nuôi con, nuôi chồng. Và mẹ yêu thương chăm chút cho con của mẹ biết bao lần. Bởi thế mà mẹ đang hát ru con. Giọng hát dịu dàng của mẹ, dòng sữa ngọt ngào của mẹ cho giấc ngủ con đong đầy, để cho “con ngủ chẳng phân vân”. Mẹ thương con cò, mẹ yêu đất nước và trong lời hát ru con, mẹ như muốn tâm tình cùng con bé bỏng của mẹ. Phải chăng qua lời ru ấy cũng là sự khẳng định của mẹ, rằng mẹ sẽ như thân cò, sẽ yêu con, sẽ vì con, dù phải chịu bao nhiêu gian khó, thậm chí là hi sinh bản thân để che chở cho con, để con được sống trong niềm vui và hạnh phúc?

Mẹ dành cho con thớ tất cả: Cánh tay dịu hiền của mẹ, lời ru câu hát êm đềm của mẹ, dòng sữa ngọt ngào của mẹ,… Mẹ cho con tất cả sự chở che, bảo bọc

“Cò một mình, cò phải kiếm lấy ăn

Con có mẹ, con chơi rồi lại ngủ.”

Những hoán dụ nghệ thuật đã hình tượng tình mẹ bao la. Nhịp thơ cũng chính là nhịp võng, nhịp cánh tay đưa nôi nhẹ nhàng, đầy vỗ về:

“Ngủ yên! Ngủ yên! Ngủ yên!

Cánh có mềm, mẹ đã sẵn tay nâng!

Trong lời ru của mẹ thấm hơi xuân,

Con chưa biết con cò con vạc

Con chưa biết những cành mềm mẹ hát,

Sữa mẹ nhiều, con ngủ chẳng phân vân”

Điệp ngữ "Ngủ yên”, “con chưa biết” và "con cò” lặp đi lặp lại nhiều lần làm cho giọng thơ trở nên đầm ấm , ngọt ngào, thiết tha dìu dịu chan chứa hạnh phúc yêu thương của mẹ dành cho con. Ngắm nhìn con thơ say giấc ngủ, lòng mẹ dạt dào những mơ ước mai sau. “Cánh cò” trong lời mẹ hát sẽ bầu bạn cùng con, sát cánh cùng con trên những bước đường đời đầu tiên, cùng con san sẻ những buồn vui cũng như những niềm vui và hạnh phúc:

“Ngủ yên! Ngủ yên! Ngủ yên!

Cho cò trắng đến làm quen

Cò đứng ở quanh nôi

Rồi cò vào trong tổ

Con ngủ yên thì cò cũng ngủ

Cánh của cò, hai đứa đắp chung đôi

Mai khôn lớn con theo cò đi học

Cánh trắng cò bay theo gót đôi chân

Lớn lên, lớn lên, lớn lên

Con làm gì?

Con làm thi sĩ!

Cánh cò trắng lại bay hoài không nghỉ

Trước hiên nhà

Và trong hơi mát câu văn…”

Cánh cò hay chính là mẹ, là tình yêu thương của mẹ sẽ theo con, sẽ bầu bạn cùng con những lúc con vui chơi, những lúc con học tập, và cả sau này, khi con lớn lên, mẹ ao ước về nghề nghiệp tương lai của con, mẹ muốn con của mẹ làm thi sĩ và cánh cò sẽ bay mãi trong những câu văn con! Mẹ nghĩ về cuộc đời của con mai sau, tình yêu thương dạt dào của mẹ đã cất thành lời ru, như một lời thề nguyền của mẹ:

“Dù ở gần con

Dù ở gần con

Lên rừng xuống bể

Cò sẽ tìm con

Cò mãi yêu con

Con dù lớn vẫn là con của mẹ

Đi suốt đời lòng mẹ vẫn theo con”

Mẹ nghĩ về tương lai của con, con sẽ lớn lên, có thể con sẽ đi xa, xa mẹ, có thể con sẽ ở gần ngay bên cạnh mẹ đây, có thể đường đời con nhiều chông gai trắc trở, cuộc sống sẽ thử thách con bằng muôn vàn những cách thức khác nhau thì mẹ vẫn luôn bên con, luôn dõi theo con, luôn luôn yêu thương và cho con một bến bờ bình yên và dịu dàng nhất. Con bây giờ, con của mai sau, con của nhiều nhiều năm sau nữa, khi con đã lớn khôn, khi con có thể đã là mẹ , thì với mẹ, con vẫn là một đứa bé cần được chở che! Tình mẹ bao la vô bờ đến thế đấy! Mẹ không chỉ yêu con, thương con mà còn thương những thân phận , những con người nhỏ bé đáng thương trong cuộc đời:

“À ơi

Một con cò thôi

Con cò mẹ hát

Cũng là cuộc đời

Vỗ cánh qua nôi”

Phải chăng người mẹ hiền đang bâng khuâng về câu hát:

"Có xáo thì xáo nước trong

Đừng xáo nước đục đau lòng cò con”?

Qua hình tượng lời ru và hình tượng con cò, bài thơ đã vẽ lên một bức chân dung người mẹ Việt Nam dịu hiền, giàu tình yêu thương, tình mẫu tử thiêng liêng bất diệt, tình yêu thương cuộc đời để rồi cứ đi mãi, đi mãi vào tâm hồn người đọc.

Chế Lan Viên là đại biểu xuất sắc của nền thơ hiện đại Việt Nam. Đọc thơ ông người đọc có thể rút ra từ đó những triết lý sâu sắc về tình yêu, cuộc sống con người. Thơ Chế Lan Viên hấp dẫn người đọc không ở sự lấp lánh từ ngữ mà ở chiều sâu những suy ngẫm đầy nhân bản. Mỗi hình tượng thơ ông là một biểu tượng của những tầng lớp ý nghĩa hàm ẩn khác nhau. Con cò là một bài thơ như thế. Hình ảnh người mẹ đã hiện lên sâu sắc dạt dào tình yêu thương.

Bài thơ "Con cò" được Chế Lan Viên viết năm 1962, in trong tập thơ "Hoa ngày thường, chim báo bão". Bài thơ ca ngợi tình thương con của mẹ hiền đồng thời nói lên ước mơ của mẹ về bước đường tương lai của đứa con yêu. Khai thác hình tượng con cò trong ca dao, dân ca, lời hát ru để ngợi ca tình mẹ và ý nghĩa của lời ru với cuộc đời con người. Mở đàu bài thơ là lời tâm tình sâu sắc thống thiết của người mẹ:

“Con còn bế trên tay
Con chưa biết con cò
Nhưng trong lời mẹ hát
Có cánh cò đang bay.”

Hình ảnh người mẹ hiện lên trong những câu thơ tiếp theo là hình ảnh của người mẹ lam lũ , tầm tảo sớm hôm làm lụng để nuôi con khôn lớn thành người. Tình mẫu tử - tình cảm vô cùng thiêng liêng, cao cả đã trở thành nguồn cảm hứng bất tận cho bao thế hệ thi sĩ. Lòng mẹ ấm áp bao la dẫn lối con đi trên cuộc đời, những khi con vấp ngã đã có vòng tay mẹ đỡ lấy, tình yêu mẹ là hành trang cho con vững tin bước vào đời

Con cò bay la
Con cò bay lả
Con cò cổng phủ
Con cò Đồng Đăng...
Cò một mình, cò phải kiếm lấy ăn,
Con có mẹ! con chơi rồi lại ngủ.
Con cò ăn đêm,
Con cò xa tổ,
Cò gặp cành mềm,
Cò sợ xáo măng...

Người mẹ đã hòa vào với hình ảnh con cò để mong muốn sẽ mãi ở bên sát cánh cùng con. Mẹ đứng đưa nôi, mẹ săn sóc cho giấc ngủ con yên rồi mẹ mới ngủ. Trong giấc ngủ của con chứa cả niềm hi vọng của mẹ, niềm tin của mẹ. Mẹ yêu con nên dõi theo cả từng bước con đi: Khi con nằm nôi mẹ ở quanh nôi, khi con khôn lớn trưởng thành mẹ lại ở bên cạnh đồng hành cùng con suốt cả chặng đường đi học. Trong lời hát ru ấy có hình ảnh quê hương, đất nước, có hình ảnh nông thôn và phố phường náo nhiệt. Lời hát ru còn có sự lam lũ, gian nan, nhọc nhằn của mẹ. Thấm đẫm trong lời hát ru là những cảm xúc yêu thương đang dâng trào từ nơi trái tim mẹ

"Cò đứng ở quanh nôi
Rồi cò vào trong tổ
Con ngủ yên thì cò cũng ngủ
Cánh của cò, hai đứa đắp chung đôi"

Tình mẫu tử quả là thiêng liêng biết nhường nào, tình cảm ấy bao la rộng lớn hơn biển cả, bất chấp cả những khó khăn, rào cản lòng mẹ vẫn hướng theo con cả cuộc đời.

“Con dù lớn vẫn là con của mẹ
Đi hết đời lòng mẹ mãi theo con”

Vì quá yêu, vì quá thương mà trong trái tim mẹ hiền thì đứa con dù lớn khôn vẫn là con của mẹ, vẫn bé bỏng ngây thơ như ngày nào. Con lớn khôn cũng là khi mẹ đã già, sức mẹ ngày một yếu đi chỉ có lòng mẹ vẫn luôn hướng về đứa con mình. Cảm động biết bao! Có lẽ tình yêu mẹ là vô tận chẳng có gì đo lường được, núi có cao sông có dài vẫn chẳng thể đo hết tấm lòng người mẹ.

Về thể thơ, Chế Lan Viên đã sử dụng linh hoạt thể thơ tự do, ít vần, độ dài ngắn khác nhau, giúp biểu hiện tình cảm, cảm xúc và những suy tưởng một cách dễ dàng, biến hóa. Về hình ảnh, hình ảnh trong ca dao chỉ là nơi xuất phát, là điểm tựa cho những liên tưởng, tưởng tượng sáng tạo mở rộng của tác giả. Đặc điểm chung của hình ảnh trong bài thơ này là thiên về ý nghĩa biểu tượng mà nghĩa biểu tượng không phải chỗ nào cũng thật rành mạch, rõ ràng. Nhưng những hình ảnh biểu tượng trong bài thơ lại gần gũi, rất quen thuộc mà vẫn có khả năng hàm chứa những ý nghĩa mới và có giá trị biểu cảm. Tiêu biểu là hình ảnh người mẹ hiện lên một cách chân thực rõ nét.

“Ở bên mẹ vô cùng hạnh phúc
Chẳng lo gì gió vụt mưa sa
Tháng ngày tuy thiếu bóng cha
Nhưng với con trẻ mẹ là thái dương”
( Con Yêu Mẹ – Hoa Hiep Le)

Chế Lan Viên là một nhà thơ tài năng của nền văn học Việt Nam. Ông có một phong cách nghệ thuật rõ nét, độc đáo đó là những suy tưởng, triết lý đậm chất trí tuệ và tính hiện đại. Đặc biệt, nhà thơ còn có nhiều sáng tạo trong nghệ thuật xây dựng hình ảnh thơ: đa dạng, phong phú, kết hợp giữa thực và ảo. “Con cò” là một bài thơ như thế.

Con cò – hình tượng thơ xuyên suốt bài thơ và cũng là tên tác phẩm được khai thác từ trong ca dao truyền thống. Hình ảnh này xuất hiện rất phổ biến trong ca dao và dùng với nhiều ý nghĩa. Đó là hình ảnh người nông dân chân lấm tay bùn, vất vả cực nhọc; là người phụ nữ cần cù, lam lũ nhưng tất cả đểu giàu đức hi sinh. Trong bài thơ này, nhà thơ vận dụng hình tượng ấy để làm biểu trưng cho tấm lòng người mẹ và những lời hát ru.

Bài thơ có bố cục ba phần ba đoạn với những nội dung được gắn với nhau bằng một lôgic khá mạch lạc: Hình ảnh con cò qua những lời ru bắt đầu đến với tuổi thơ ấu, đi vào tiềm thức của tuổi thơ, trở nên gần gũi và sẽ theo cùng con người trên mọi chặng của cuộc đời. Từ hình ảnh đó suy ngẫm và triết lý về ý nghĩa của lời ru và lòng mẹ đối với cuộc đời mỗi người. Xuyên suốt bài thơ, hình tượng con cò được bổ sung biến đổi trong mối quan hệ với cuộc đời con người, từ thơ bé đến trưởng thành và suốt cả đời người.

Mở đầu bài thơ, hình ảnh được gợi ra liên tiếp từ những câu ca dao dùng làm lời hát ru. Ở đây tác giả chỉ lấy vài chữ trong mỗi câu ca dao nhằm gợi nhớ những câu ca dao ấy. Những câu ca dao được gợi lại đã thể hiện ít nhiều sự phong phú trong ý nghĩa biểu tượng trong ca dao. Câu “con cò Cổng Phủ con cò Đồng Đăng” gợi tả không gian và khung cảnh quen thuộc của cuộc sống ngày xưa từ làng quê đến phố xá.

Hình ảnh con cò gợi vẻ nhịp nhàng, thong thả, bình yên của cuộc sống vốn ít biến động thời xưa. Câu ca dao “con cò mà đi ăn đêm” hình ảnh này lại tượng trưng cho những con người cụ thể là người mẹ, người phụ nữ nhọc nhằn vất vả, lặn lội kiếm sống… Qua lời ru của mẹ, hình ảnh con cò đến với tâm hồn ấu thơ một cách vô thức. Đây chính là sự khởi đầu con đường đi vào thế giới tâm hồn của con người qua lời ru, của ca dao, dân ca.

Con trẻ chưa hiểu nội dung, ý nghĩa của bài ca dao nhưng chúng được vỗ về trong âm điệu ngọt ngào, dịu dàng của lời ru. Chúng được đón nhận bằng trực giác tình yêu và sự che chở của người mẹ. Và khép lại đoạn thơ là hình ảnh thanh bình của cuộc sống. Sau những năm tháng nằm nôi, cánh cò trở thành người bạn đồng hành của tuổi thơ:

“Cò trắng đến làm quen

Cò đứng ở quanh nơi

Rồi cò vào trong tổ

Con ngủ yên thì cò cũng ngủ

Cánh của cò, hai đứa đáp chung đôi”

Đến tuổi tới trường:

Xem thêm: Tổng hợp những điều bạn cần biết về văn hóa ứng xử học đường

“Con theo cò đi học

Cánh trắng cò bay theo gót đôi chân”.

Và khi con trưởng thành:

“Cánh cò trắng lại bay hoài không nghỉ

Trước hiên nhà

Và trong hơi mát câu văn…”.

Cò từ trong lời ru đã đi vào tiềm thức của tuổi thơ trở nên gần gũi, thân thiết và theo con người đi suốt cuộc đời. Từ trong ca dao, cánh cò đã được tiếp tục sự sống của nó trong tâm thức con người. Hình ảnh ấy được xây dựng bằng sự liên tưởng như được bay ra từ trong ca dao để sống trong lòng con người, theo cùng và nâng đỡ con người trong từng chặng đường. Hình ảnh con cò gợi ý nghĩa biểu tượng về lòng mẹ, về sự dìu dắt, nâng đỡ dịu dàng và bền bỉ của người mẹ. Đến phần thứ ba của bài thơ, hình ảnh cánh cò đã được đồng nhất với hình ảnh người mẹ. Tấm lòng của mẹ như cánh cò lúc nào cũng ở gần bên con trong suốt cuộc đời:

“Dù ở gần con

Dù ờ xa con

Lên rừng xuống bể

Cò sẽ tìm con

Cò mãi yêu con“

Từ đây, Chế Lan Viên khẳng định một quy luật của tình cảm có ý nghĩa bền vững, rộng lớn và sâu sắc: tình mẫu tử.

“Con dù lớn vẫn là con của mẹ

Đi suốt đời lòng mẹ vẫn theo con”

Câu thơ đi từ cảm xúc đến liên tưởng để khái quát thành những triết lý. Dù đi đâu, bên mẹ hay đến phương trời khác, dù còn nhỏ hay dã lớn khôn thì con vẫn được mẹ hết lòng thương yêu, che chở.

“Một con cò thôi

Con cò mẹ hát

Cũng là cuộc đời

Vỗ cánh qua nôi”

Lời ru cũng là khúc hát yêu thương. Sự hoá thân của người mẹ vào cánh cò mang nhiều ý nghĩa sâu xa, kết tụ những hi sinh, gian khổ, nhọc nhằn để những lời yêu thương càng trở nên sâu sắc, đằm thắm. Câu thơ cuối là một hình ảnh rất đẹp. Cánh cò vỗ qua nôi như dáng mẹ đang nghiêng xuống chở che, đang nói với con những lời tha thiết của lòng mẹ.

Bài thơ sử dụng thể thơ tự do nhưng cũng có câu mang dáng dấp của thể thơ 8 chữ. Thể thơ tự do giúp người thi sĩ khả năng thể hiện cảm xúc một cách linh hoạt, dễ dàng biến đổi. Các đoạn thơ được bắt đầu bằng câu thơ ngắn, có cấu trúc giống nhau, nhiều chỗ lặp lại hoàn toàn gợi âm điệu lời ru. Đặc biệt, giọng thơ gợi được âm hưởng của lời ru nhưng không phải là một lời ru thực sự. Đó còn là giọng suy ngẫm triết lý. Nó làm cho bài thơ không cuốn người ta vào hẳn điệu ru êm ái đều đặn mà hướng vào sự suy ngẫm, phát hiện.

Không chỉ vậy, trong bài thơ này, Chế Lan Viên vẫn chứng tỏ được sức sáng tạo trong việc tạo ra những hình ảnh nghệ thuật giàu sức gợi. Đó là việc vận dụng sáng tạo hình ảnh con cò trong ca dao. Hình ảnh con cò là nơi xuất phát, là điểm tựa cho những liên tưởng tưởng tượng hình ảnh của tác giả. Chế Lan Viên đã chứng minh rằng hình ảnh biểu tượng dù gần gũi, quen thuộc đến đâu vẫn có khả năng hàm chứa những ý nghĩa mới, có giá trị biểu cảm.

Chế Lan Viên là nhà thơ xuất sắc của phong trào Thơ mới. Ông là một trong những tên tuổi hàng đầu của nền thơ Việt Nam thế kỉ XX. Bài thơ Con cò là bài thơ đặc sắc của Chế Lan Viên được trích trong tập Hoa ngày thường – Chim báo bão. Từ hình tượng con cò, nhà thơ đã khái quát sâu sắc về hình ảnh người mẹ trong cuộc đời mỗi con người. Con cò còn là hình ảnh người nông dân, cần cù, vất vả, là hình ảnh người phụ nữ chịu thượng, chịu khó, giàu đức hi sinh.

Mở đầu bài thơ là hình ảnh con cò chịu thương chịu khó và cũng là lời tâm tình của mẹ:

Con còn bế trên tay

Con chưa biết con cò

Nhưng trong lời mẹ hát

Có cánh cò đang bay.

Sau những lời tâm sự của mẹ là những câu hát ru chan chứa ân tình:

Con cò bay la

Con cò bay lả

Con cò cổng phủ

Con cò Đồng Đăng…

Cò một mình, cò phải kiếm lấy ăn,

Con có mẹ! con chơi rồi lại ngủ.

Con cò ăn đêm,

Con cò xa tổ,

Cò gặp cành mềm,

Cò sợ xáo măng…

Hình tượng con cò trong khổ thơ đầu là hình ảnh người mẹ lam lũ, suốt đời lo lắng cho con. Ấy thế nhưng mẹ vẫn dành cho con những lời hát ngọt ngào. Lời hát ru của mẹ đã mang đến cho con giấc ngủ yên bình, hạnh phúc. Trong lời hát ru ấy có hình ảnh quê hương, đất nước, có hình ảnh nông thôn và phố phường náo nhiệt. Lời hát ru còn có sự lam lũ, gian nan, nhọc nhằn của mẹ. Thấm đẫm trong lời hát ru là những cảm xúc yêu thương đang dâng trào từ nơi trái tim mẹ. Dù mẹ phải vất vả trăm bề nhưng mẹ vẫn luôn ru con bằng điệu hồn dân tộc. Con luôn được mẹ vỗ về trong những âm điệu ngọt ngào, dịu dàng, sâu lắng. Dù vô thức nhưng con cũng đón nhận được tình cảm của mẹ bằng trực giác của mình. Tình cảm của mẹ đành cho con thật thiêng liêng, cao cả và không bao giờ cạn. Lúc nào mẹ cũng muốn ở bên cạnh con để chăm sóc, giúp đỡ con, che chở cho con:

Ngủ yên, ngủ yên, cò ơi, chớ sợ!

Cành có mềm, mẹ đã sẵn tay nâng!

Tấm lòng của mẹ đã làm cho tâm hồn con thêm phong phú. Lời ru của mẹ đi vào tiềm thức tuổi thơ: "Trong lời ru của mẹ thấm hơi xuân". Bên cạnh lời ru hời của mẹ là dòng sữa ngọt ngào mà mẹ chắt chiu để nuôi con khôn lớn: "Sữa mẹ nhiều, con ngủ chẳng phân vân". Mẹ luôn mang đến cho còn những cái con cần, ru để con say giấc ngủ, dòng sữa để nuôi con khôn lớn. Rồi mẹ đồng hành với từng chặng đường trưởng thành của con, mẹ luôn quan tâm lo lắng cho con.

Hình ảnh con cò trong khổ thơ thứ hai và thứ ba là hình ảnh người mẹ gắn bó thân thiết với con, quan trọng đối với con, mẹ theo cùng con đến suốt cuộc đời. Qua lời ru nặng nghĩa, nặng tình, mẹ đã làm nên chiều sâu trong tâm hồn con, giúp con mỗi ngày một hiểu biết. Mẹ đã chắp cho con đôi cánh bay cao, bay xa. Từ lúc lọt lòng cho đến lúc nằm nôi rồi đến tuổi tập đi, tập nói, mẹ luôn tần tảo nuôi con. Mẹ lo cho con từng miếng ăn, giấc ngủ.

Mang đến cho con những hương vị hạnh phúc của cuộc đời. Khi con đi học, cổng trường mở ra đối với con là niềm vui đối với mẹ. Con được mẹ quan tâm dạy bảo, mẹ vui khi con học hành tấn tới. Rồi con lớn lên, khi con làm thi sĩ, mẹ cũng là điểm tựa cho con:

Cánh cò trắng lại bay hoài không nghỉ

Trước hiên nhà

Và trong hơi mát câu văn…

Hình ảnh người mẹ thật quan trọng đối với cuộc đời con. Mẹ quan trọng với con từ thuở con nằm nôi đến lúc trưởng thành. Sự dìu dắt, nâng đỡ của mẹ đã đem đến hạnh phúc cho con. Đúng như nhà thơ Nguyễn Duy có nói:

Ta đi trọn một kiếp người

Cũng không đi hết một lời mẹ ru.

Bài thơ khép lại cung là lời ru chan chứa ân tình của mẹ:

À ơi!

Một con cò thôi

Con cò mẹ hát

Cũng là cuộc đời

Vỗ cánh qua nôi

Ngủ đi! Ngủ đi

Cho cánh cò, cánh vạc

Cho cả sắc trời

Đến hát

Quanh nôi.

Lời ru ấy được lặp đi, lặp lại qua từng đoạn thơ đã tạo nên một âm hưởng vừa dân gian vừa hiện đại, nó thể hiện một vẻ đẹp của hình ảnh con cò, một vẻ đẹp thống nhất giữa tình cảm và hành động đối với con. Bài thơ thành công trong cách vận dụng sáng tạo hình ảnh con cò trong ca dao, nó là điểm tựa của sự liên tưởng phong phú của nhà thơ để sáng tác những hình ảnh thơ độc đáo, biểu cảm giàu triết lí. Mỗi lần đọc bài thơ có ai mà không nhớ tới công ơn sinh thành và nuôi dưỡng của mẹ. Từ đó, mỗi chúng ta càng thấy rõ trách nhiệm của mình trước lòng mẹ bao la.

Có thể nói Con cò là một bài thơ hay.

Thông qua cánh cò dập dìu trong lời hát ru, Chế Lan Viên muốn nói lên tấm lòng yêu thương và mong ước của người mẹ với đứa con yêu quí của mình và chắc chắn rằng em bé lớn lên trong lời ru ấy sẽ hiền hòa, hiếu thảo, nên người.

Con người ta ai chẳng có tuổi thơ. Ở vào cái tuổi nằm nôi hay lớn hơn một chút khi chập chững những bước đầu đời, đó là cái thời đẹp nhất. Sau này, khi nhớ lại, biết bao kỉ niệm ùa về chấp chới như một giấc mơ hoa. Trong tâm thức người Việt, sự cất cánh của tâm hồn con trẻ không thể rời xa những cánh đồng bát ngát, những lời ru êm ái ngọt ngào. Và cả hai thường hoà vào một hình ảnh thơ ngây: con cò cánh trắng.

Thành công trước hết ở bài thơ là sự khai thác truyền thống (ca dao) một cách sáng tạo. Trong phần đầu của tác phẩm, ta bắt gặp ba bài ca dao : cánh cò Đồng Đăng, cánh cò cổng phủ, cánh cò ăn đêm… nghĩa là một không khí lung linh hoài niệm. Quá khứ tưởng xa xôi mà lại hoá rất gần. Nói một cách khác đi là những cánh cò tưởng đã ngủ yên, nay được đánh thức. Sự đánh thức lại nằm trong khuôn khổ lời ru, nó êm đềm như tiếng đưa nôi muôn đời nay vẫn thế. Toàn bộ bài thơ là sự cấu tứ xung quanh hình ảnh cánh cò: cánh cò trong vòng tay người mẹ, cánh cò cắp sách đến trường, cánh cò khôn lớn mai sau. Do có sự xuyên suốt này mà bài thơ có dược một hương vị ngọt ngào, đằm thắm, trẻ trung và sự liền mạch toàn bài. Nhưng nói khai thác truyền thống không có nghĩa là lặp lại quá khứ. Sự sáng tạo của bài thơ tạo nên tính hiện đại cho thơ thể hiện trên nhiều yếu tố. Yếu tố lời dẫn. Bài thơ bắt dầu bằng những lời dẫn đáng yêu :

Con còn bế trên tay

Con chưa biết con cò

Nhưng trong lời mẹ hát

Có cánh cò đang bay

Yếu tố lời dẫn ấy đi suốt cuộc hành trình mà ba đoạn thơ là ba chặng dừng chân. Con cò đầu tiên chỉ mới hiện ra trong câu hát (đoạn I), sau đó, nó đến làm quen kết bạn (đoạn II) rồi đến khi bước chân của đứa con biết “Lên rừng xuống bể”, cò vẫn lặn lội đi tìm (đoạn III). Kết hợp với yếu tố lời dẫn là nhịp diệu vỗ về “Ngủ yên ! Ngủ yên”, hoặc “Lớn lên, lớn lên, lớn lên…”, rồi sau đó “Dù ở gần con – Dù ở xa con”…

Cùng với yếu tố lời dẫn là giọng điệu tâm tình. Ta bắt gặp giọng diệu này trong cấu trúc âm diệu của lời thơ. Đó là những hiện tượng lặp từ có nghệ thuật rất trìu mến thân thương. Ngay trong hai câu mớ đầu, những từ “con” được nhắc đi nhắc lại vừa để căn dặn, vừa để giãi bày và đó không phải là hiện tượng duy nhất hoặc hiếm hoi:

Con chưa biết con cò con vạc.

Con chưa biết những cành mềm mẹ hát.

Nói đến cánh cò cũng thế “Cò sẽ tìm con – Cò mãi yêu con”. Giọng điệu tâm tình có khi trong lời thoại : mẹ hỏi con rồi ngay sau đó, thay con, mẹ tự trả lời : “Lớn lên, lớn lên, lớn lên… Con làm gì ? – Con làm thi sĩ !”. Có khi lại thể hiện ở yếu tố tự sự, nghĩa là miêu tả trong thơ.

Ngủ yên ! Ngủ yên ! Ngủ yên ! ,

Cho cò trắng đến làm quen,

Cò đứng ở quanh nôi

Rồi cò vào trong tổ.

Con ngủ yên thì cò cũng ngủ,

Cánh của cò, hai đứa đắp chung đôi.

Biện pháp đối chiếu, lấy nay đối chiếu với xưa, hình tượng con cò có những bổ sung, biến hoá, một mặt nhằm khẳng định hệ số an toàn của thời đại mới cho thế hệ trẻ thơ, một mặt gợi được không khí xót xa của những cuộc đời nhọc nhằn trong quá khứ. Biện pháp này dễ thấy nhất ở những đối câu đối lập, song hành như hai mảng tối sáng của thời gian được đặt cạnh nhau:

Cò một mình, cò phải kiếm lấy ăn,

Con có mẹ, con chơi rồi lại ngủ.

Hoặc “Ngủ yên ! Ngủ yên ! Cò ơi, chớ sợ !

Cánh cò mềm, mẹ đã sẵn tay nâng !”.

Hình thức nâng cấp ý thơ biến cái nhỏ thành cái lớn, biến cái riêng thành cái chung. Trong câu “Trong lời ru của mẹ thấm hơi xuân”, lời ru là của một người, nhưng “hơi xuân” là của cuộc đời, của cả thiên nhiên tạo vật thấm vào, và về mặt tinh thần, nó cũng là một dòng sữa ngọt. Nhất là trong đoạn kết : câu hát như cánh cò vỗ cánh qua nôi, nghĩa là chí trong một “chớp mắt đời người” mà dứa trẻ lớn lên có cả một bát ngát trời xanh cao rộng. Đó là giấc mơ, đó cũng là hiện thực:

Ngủ đi! Ngủ đi!

Cho cánh cò, cánh vạc,

Cho cả sắc trời Đến hát Quanh nôi.

Trong sự đổi mới cho thơ, Chế Lan Viên có những triết lí bất ngờ mà vô cùng thấm thía. Ví dụ như chiều sâu của tình mẫu tử:

Con dù lớn vẫn là con của mẹ,

Đi hết đời lòng mẹ vẫn theo con.

Trước người mẹ, đứa con, dù có lớn đến dâu vẫn cứ mãi là bé bỏng. Vì tình thương của người mẹ là không bến không bờ. “Nghĩa mẹ như nước trong nguồn chảy ra” thì làm sao có thể vơi cạn được. Mặt khác, đứa con là bến bờ của mẹ, là mặt trời mang lại hơi ấm nồng nàn, mang lại sức sống trẻ trung cho mẹ, làm sao người mẹ có thể rời xa. Với người mẹ, đứa con giống như một lẽ sống để sinh tồn. Chân lí ấy, quy luật ấy muôn đời vẫn là vĩnh hằng bất biến. Bản thân ý nghĩ ấy đã thấm đượm chất thơ.

Về nghệ thuật bài thơ, như ta biết : thơ Chế Lan Viên có một phong cách riêng, ấy là suy tướng triết lí, giàu hình ảnh, lấp lánh vẻ đẹp của trí tuệ và tài hoa, đặc điểm này trên một phương diện nào đó đã thể hiện ở đây. Trước hết về đề tài, đề tài tình mẹ con vốn không mới, nhưng Chế Lan Viên đã làm mới cho nó một cách rất thông minh. Hình tượng con cò trong ca dao đã hội nhập được cách nghĩ, cách nhìn của thời đại. Tương ứng với sự đổi mới đề tài là thể loại, không nhất thiết cứ phải là ca dao mới diễn tả được nhịp điệu êm đềm của lòng yêu thương – một tình cảm vốn ít gập ghềnh gấp khúc. Với thể loại đã được cách tân, chúng ta nhận ra dòng chảy của thơ đã khác.

Người ta có thể ngụp lặn trong đó mà không phải là thứ “ao nhà” quen thuộc lâu nay. Đồng hành với sự đổi mới thể loại này là bao nhiêu ý thơ, giọng thơ, lúc thầm thì tâm sự, lúc đau đáu thiết tha, khi thì bồng bột dâng trào. Đa dạng, phong phú hết cỡ, hết tầm, nhưng cái vòng tròn tâm tưởng dù có mở rộng đến đâu vẫn cứ xoay quanh một điểm trung tâm bất di bất dịch. Ấy là hình tượng con cò lúc nhập thân, khi phân thân, là đứa trẻ và khi không còn là đứa trẻ, và nhất là cốt cách lời ru. Lời ru ấy thực chất là tiếng “À ơi” nhưng cũng vô cùng biến hoá, khi thì con cò bay la, con cò bay lả, lúc là giọng điệu vỗ về, có lúc lại là một phát hiện mới mẻ thú vị “Con ngủ yên thì cò cũng ngủ – Cánh của cò, hai đứa đắp chung đôi”.

Bởi vậy, sự mở rộng của chủ nghĩa nhân văn (ở đây là tình mẹ thương con) đã kết hợp làm một với sự mở rộng để tài, giọng điệu, hình ảnh không chỉ làm phong phú cho nội dung mà còn đưa nghệ thuật của thơ lên một trình độ mới. Đóng góp của Chế Lan Viên trong bài thơ thật đáng kể biết bao !

Nhắc đến Chế Lan Viên, ta không thể không nhớ tới những vần thơ giàu suy tư triết lí và lấp lánh màu sắc trí tuệ. Một trong những bài thơ gợi nhớ về người thơ ấy không thể không kể đến” Con cò”. Có lẽ bài thơ không phải là một trong những tuyệt tác của di sản thơ Chế Lan Viên, nhưng là bài thơ đi sâu vào lòng bạn đọc nhất của thi sĩ họ Chế. Đọc bài thơ, ta không chỉ được ngồi trên chiếc tàu tốc hành trở về những ngày thơ bé mà còn thấy cả một dáng hình thân thương thông qua hình ảnh người mẹ với những lời hát ru ngọt ngào đong đầy những giấc trẻ thơ.

Người mẹ hiện lên trong tiếng ru ầu ơ dịu dàng và tha thiết:

“Con cò bay la

Con cò bay lả

Con cò cổng phủ,

Con cò Đồng Đăng…”

Cùng với tiếng hát ru dịu êm ấy, ta như thấy người mẹ hiền bế đứa con bé xinh trên tay, cất lời hát ru. Những câu hát ru từ ngàn đời đã nâng giấc biết bao những lớp lớp trẻ thơ:

“Con cò mà đi ăn đêm

Đậu phải cành mềm mà lộn xuống ao

Ông ơi ông vớt tôi nao

Tôi có lòng nào ông hãy xáo măng

Có xáo thì xáo nước trong

Đừng xáo nước đục đau lòng cò con.”

Mẹ cũng hát ru con những câu ca muôn thuở ấy. Nhìn con thơ”còn bế trên tay”, “còn chưa biết con cò”, lòng mẹ dạt dào tình yêu thương vô bờ bến. Mẹ yêu con cò chốn làng quê thanh bình với những cánh cò” bay lả bay la”, mẹ thương con cò trong ca dao long đong lận đận nhọc nhằn một nắng hai sương vất vả nuôi con, nuôi chồng. Và mẹ yêu thương chăm chút cho con của mẹ biết bao lần. Bởi thế mà mẹ đang hát ru con. Giọng hát dịu dàng của mẹ, dòng sữa ngọt ngào của mẹ cho giấc ngủ con đong đầy, để cho “con ngủ chẳng phân vân”. Mẹ thương con cò, mẹ yêu đất nước và trong lời hát ru con, mẹ như muốn tâm tình cùng con bé bỏng của mẹ. Phải chăng qua lời ru ấy cũng là sự khẳng định của mẹ, rằng mẹ sẽ như thân cò, sẽ yêu con, sẽ vì con, dù phải chịu bao nhiêu gian khó, thậm chí là hi sinh bản thân để che chở cho con, để con được sống trong niềm vui và hạnh phúc? Mẹ dành cho con thớ tất cả: Cánh tay dịu hiền của mẹ, lời ru câu hát êm đềm của mẹ, dòng sữa ngọt ngào của mẹ,… Mẹ cho con tất cả sự chở che , bảo bọc

“Cò một mình, cò phải kiếm lấy ăn

Con có mẹ, con chơi rồi lại ngủ.”

Những hoán dụ nghệ thuật đã hình tượng tình mẹ bao la. Nhịp thơ cũng chính là nhịp võng, nhịp cánh tay đưa nôi nhẹ nhàng, đầy vỗ về:

“Ngủ yên! Ngủ yên! Ngủ yên!

Cánh có mềm, mẹ đã sẵn tay nâng!

Trong lời ru của mẹ thấm hơi xuân,

Con chưa biết con cò con vạc

Con chưa biết những cành mềm mẹ hát,

Sữa mẹ nhiều, con ngủ chẳng phân vân”

Điệp ngữ” Ngủ yên”, “ con chưa biết” và “ con cò” lặp đi lặp lại nhiều lần làm cho giọng thơ trở nên đầm ấm , ngọt ngào, thiết tha dìu dịu chan chứa hạnh phúc yêu thương của mẹ dành cho con. Ngám nhìn con thơ say giấc ngủ, lòng mẹ dạt dào những mơ ước mai sau. “Cánh cò” trong lời mẹ hát sẽ bầu bạn cùng con, sát cánh cùng con trên những bước đường đời đầu tiên, cùng con san sẻ những buồn vui cũng như những niềm vui và hạnh phúc:

“Ngủ yên! Ngủ yên! Ngủ yên!

Cho cò trắng đến làm quen

Cò đứng ở quanh nôi

Rồi cò vào trong tổ

Con ngủ yên thì cò cũng ngủ

Cánh của cò, hai đứa đắp chung đôi

Mai khôn lớn con theo cò đi học

Cánh trắng cò bay theo gót đôi chân

Lớn lên, lớn lên, lớn lên

Con làm gì?

Con làm thi sĩ!

Cánh cò trắng lại bay hoài không nghỉ

Trước hiên nhà

Và trong hơi mát câu văn…”

Cánh cò hay chính là mẹ, là tình yêu thương của mẹ sẽ theo con, sẽ bầu bạn cùng con những lúc con vui chơi, những lúc con học tập, và cả sau này, khi con lớn lên, mẹ ao ước về nghề nghiệp tương lai của con, mẹ muốn con của mẹ làm thi sĩ và cánh cò sẽ bay mãi trong những câu văn con! Mẹ nghĩ về cuộc đời của con mai sau, tình yêu thương dạt dào của mẹ đã cất thành lời ru, như một lời thề nguyền của mẹ:

“Dù ở gần con

Dù ở gần con

Lên rừng xuống bể

Cò sẽ tìm con

Cò mãi yêu con

Con dù lớn vẫn là con của mẹ

Đi suốt đời lòng mẹ vẫn theo con”

Mẹ nghĩ về tương lai của con, con sẽ lớn lên, có thể con sẽ đi xa, xa mẹ, có thể con sẽ ở gần ngay bên cạnh mẹ đây, có thể đường đời con nhiều chông gai trắc trở, cuộc sống sẽ thử thách con bằng muốn vàn những cách thức khác nhau thì mẹ vẫn luôn bên con, luôn dõi theo con, luôn luôn yêu thương và cho con một bến bờ bình yên và dịu dàng nhất. Con bây giờ, con của mai sau, con của nhiều nhiều năm sau nữa, khi con đã lớn khôn, khi con có thể đã là mẹ , thì với mẹ, con vẫn là một đứa bé cần được chở che! Tình mẹ bao la vô bờ đến thế đấy! Mẹ không chỉ yêu con, thương con mà còn thương những thân phận , những con người nhỏ bé đáng thương trong cuộc đời:

“À ơi

Một con cò thôi

Con cò mẹ hát

Cũng là cuộc đời

Vỗ cánh qua nôi”

Phải chăng người mẹ hiền đang bâng khuâng về câu hát:

”Có xáo thì xáo nước trong

Đừng xáo nước đục đau lòng cò con”?

Thác trong còn hơn sống đục, ấy là ý vị “cuộc đời” đáng thương đáng trọng xưa nay. Qua hình tượng lời ru và hinh tượng con cò, bài thơ đã vẽ lên một bức chân dung người mẹ Việt Nam dịu hiền, giàu tình yêu thương, tình mẫu tử thiêng liêng bất diệt, tình yêu thương cuộc đời để rồi cứ đi mãi, đi mãi vào tâm hồn người đọc.

“Con cò” của Chế Lan Viên là một bài thơ độc đáo. Viết về một đề tài không mới: tình mẫu tử; chọn những thi liệu đã thành truyền thống: hình ảnh con cò và âm điệu lời ru. Song, bằng sức sáng tạo và tài năng nghệ thuật, Chế Lan Viên đã để lại cho văn học một tứ thơ lạ và đầy suy tưởng sâu sắc. Đọc “Con cò”, ta như thấy trong mình ăm ắp những yêu thương mà cả cuộc đời của mẹ đã dành trọn cho mình.