Top 6 Bài soạn "Cách lập ý của bài văn biểu cảm" lớp 7 hay nhất

I. Những cách lập dàn ý của bài văn biểu cảm

1. Liên hệ hiện tại và tương lai

Tác giả liên tưởng tới tương lai khẳng định sự mật thiết, gắn bó sâu sắc của tre với đời sống của con người Việt Nam

+ Tre giúp ích trong lao động, trong sản xuất, chiến đấu

+ Tre là vẻ đẹp tinh thần con người Việt Nam

- Tác giả ngợi ca cây tre thông qua việc phân tích vẻ đẹp, công dụng riêng của tre bằng lời văn tha thiết, những câu cảm thán

2. Hồi tưởng quá khứ, suy nghĩ về hiện tại

- Tác giả nghĩ về con gà đất một món đồ chơi không thể quên trong cuộc đời mình như một kỉ niệm không thể quên trong cuộc đời mình

+ Tác giả vừa hồi tưởng những năm tháng tuổi thơ được say mê chơi món đồ chơi dân gian

+ Những thứ đồ chơi đó đã tđi theo suốt cuộc đời tác giả và trở thành những điều không thể quên

→ Nối kết thành công hiện tại với quá khứ, trình bày được sự vận động trong suy nghĩ, nhận thức của tác giả, bộc lộ được tình cảm của tác giả

3. Tưởng tượng tình huống, hứa hẹn, mong muốn

- Việc tưởng tượng ra tình huống cũng là cách nêu ra mong muốn, khao khát của bản thân

- Trong Đoạn trích Những tấm lòng cao cả, nhờ việc tạo ra được tình huống tưởng tượng mà tác giả đã trình bày hết được những suy nghĩ thầm kín, tình cảm kính trọng, yêu quý với cô giáo.

- Trong đoạn trích Mõm Lũng Cú tột Bắc, Nguyễn Tuân đã thể hiện được rõ ràng, cụ thể tình yêu Tổ quốc mà Nguyễn Tuân thể hiện cụ thể rõ ràng, tình yêu, cụ thể rõ ràng của đất nước mình.

- Mạch viết văn liên tục, tự nhiên, tránh được sự gượng gạo, khiên cưỡng và bộc lộ tình cảm nhờ đó tăng được tính chân thật

4. Quan sát suy ngẫm

Qua đoạn văn cho thấy sự quan sát đã giúp tác giả gợi lại một cách chi tiết và chân thực bóng dáng u, khuôn mặt u, từ đó thể hiện lòng thương cảm và sự hối hận vì mình đã thờ ơ, vô tình.

II. Luyện tập

Lập dàn ý cho bài văn viết về con vật nuôi

Dàn ý cho bài văn biểu cảm viết về con gà trống

Mở bài: Giới thiệu về con vật nuôi cho em nhiều cảm xúc, thân thiết gắn bó với em

Thân bài

- Miêu tả qua về con vật nuôi đó:

+ Hình dáng bên ngoài, màu lông, cân nặng, kích thước

+ Miêu tả chi tiết: Mắt, mũi, chân, thân mình, đuôi

- Nêu lai lịch, nguồn gốc của nó: do mua hay được tặng…

- Thói quen thường ngày của con vật, sở thích của con vật đó.

- Con vật nuôi gắn bó với em như thế nào? Kỉ niệm nào đáng nhớ với con vật nuôi đó

- Tình cảm của em dành cho con vật đó thế nào

Kết bài

Cảm xúc của em dành cho con vật đó

I. Những cách lập ý thường gặp của bài văn biểu cảm

1. Liên hệ hiện tại với tương lai

Đọc đoạn văn trong SGK và trả lời câu hỏi:

- Việc liên tưởng đến tương lai công nghiệp hóa đã khơi gợi cho tác giả nhớ đến sự gắn bó mật thiết của cây trong cuộc sống của nhân dân ta, những phẩm chất đáng quý ở tre mà xi măng, cốt thép không thể có được và tình cảm đối với cây tre Việt Nam.

- Tác giả đã biểu cảm trực tiếp bằng biện pháp: liên tưởng đến tương lai của tre trong đời sống con người: mang đến nhiều lợi ích và kỉ niệm.

2. Hồi tưởng quá khứ và suy nghĩ về hiện tại

Đọc đoạn văn trong SGK và trả lời câu hỏi:

- Tác giả đã say mê con gà đất:

Trong các món đồ chơi, con gà đất là món đồ say mê nhất.
Nó đem đến nguồn vui kỳ diệu tái sinh trong tâm hồn.
“Những con gà đất lần lượt vỡ dọc theo tuổi thơ mãi để lại trong tôi một nỗi gì sâu thẳm, giống như một linh hồn”. Đó không chỉ là một món đồ chơi mà còn là cả một bầu trời kí ức tuổi thơ.
- Việc hồi tưởng quá khứ đã gợi lên cảm xúc: thích thú và bồi hồi trước những kỉ niệm về một thời tuổi thơ hồn nhiên.

3. Tưởng tượng tình huống, hứa hẹn, mong ước

Đọc đoạn văn trong SGK và trả lời câu hỏi:

a. Trí tưởng tượng đã giúp người viết bày tỏ lòng yêu mến cô giáo: một cách chân thực và sâu sắc hơn, đặc biệt là qua những kí ức được hồi tưởng lại.

b. Việc liên tưởng từ Lũng Cú - cực Bắc của Tổ quốc tới Cà Mau - cực Nam của tổ quốc đã giúp tác giả thể hiện được hình ảnh một đất nước Việt Nam đẹp đẽ từ miền Bắc đến miền Nam, ở đâu cũng có những phong cảnh hữu tình làm say đắm lòng người. Đồng thời qua đó bộc lộ tình yêu thiên nhiên, yêu quê hương đất nước của tác giả.

4. Quan sát, suy ngẫm

Đọc đoạn văn trong SGK và trả lời:

Qua đoạn văn, em thấy sự quan sát giúp cho người đọc có thể hiểu rõ hơn về đối tượng biểu cảm. Từ đó, những tình cảm được bộc lộ ra trở nên rõ ràng và chân thực hơn.

=> Tổng kết:

- Để tạo ý cho bài biểu cảm, khơi nguồn cho mạch cảm xúc nảy sinh, người viết có thể hồi tưởng kỉ niệm quá khứ, suy nghĩ về hiện tại, mơ ước tới tương lai, tưởng tượng những tình huống gợi cảm hoặc vừa quan sát vừa suy ngẫm, vừa thể hiện cảm xúc.

- Nhưng cho dù sử dụng cách nào, thì tình cảm trong bài viết cũng phải là tình cảm trong sáng, chân thật và sự việc được nêu ra phải có trong kinh nghiệm. Được như thế bài văn mới làm cho người đọc tin và đồng cảm.

II. Luyện tập

Lập dàn ý cho các đề văn sau:

a. Cảm xúc về vườn nhà

b. Cảm xúc về con vật nuôi (con bò, con chó, con mèo…)

c. Cảm xúc về người thân

d. Cảm nghĩ về mái trường thân yêu

Gợi ý:

a. Cảm xúc về vườn nhà

* Mở bài: Giới thiệu khái quát về khu vườn nhà (không gian, thời gian của khu vườn)

* Thân bài:

- Miêu tả đôi nét về khu vườn:

Diện tích: rộng lớn, nhỏ bé (khoảng bao nhiêu mét vuông)
Khu vườn được trồng những gì (cây cối, hoa cỏ…)
- Kể về những kỉ niệm với khu vườn:

Em cùng với ông nội tưới cây.
Những buổi trưa, em lại ra hái hoa…
- Tác dụng của khu vườn: đem đến một không gian xanh cho căn nhà, cho cây trái thơm ngon, gắn bó với kỉ niệm về ông bà…

* Kết bài: Khẳng định lại tình cảm của em với khu vườn.

b. Cảm xúc về con vật nuôi.

* Mở bài: Giới thiệu về con vật mà em yêu thích (tên, tuổi, hoàn cảnh nào mà em có được con vật ấy…)

* Thân bài

- Miêu tả đôi nét về con vật: hình dáng, màu sắc, những đặc điểm nổi bật (bộ lông, đôi mắt, cái đuôi…)

- Kể lại những kỉ niệm với con vật đó

- Sự gắn bó và chăm sóc của gia đình em với con vật

* Kết bài: Khẳng định lại tình cảm của em dành cho con vật: yêu thương, giống như những người bạn.

c. Cảm xúc về người thân

* Mở bài: Giới thiệu về người thân và tình cảm của em dành cho họ (ông bà, cha mẹ hay anh chị em... )

* Thân bài

- Giới thiệu về tên, tuổi và mối quan hệ trong gia đình.

- Miêu tả đôi nét về ngoại hình: dáng người, khuôn mặt, mái tóc và màu da..

- Em thích nhất ở họ điều gì (nụ cười, giọng hát…)

- Kể lại một vài kỉ niệm với người thân của em (kỉ niệm buồn, vui và).

- Sau kỉ niệm đó tình cảm của em với người đó trở nên: thêm yêu quý, gắn bó…).

- Những mong muốn của em trong tương lai (có thể cùng anh trai/chị gái đi du lịch, học tập thật tốt khiến cha mẹ vui lòng…)

* Kết bài: Khẳng định lại tình cảm của em đối với người thân.

d. Cảm nghĩ về mái trường thân yêu

* Mở bài: Giới thiệu về mái trường của em.

* Thân bài:

- Giới thiệu khái quát về mái trường của em:

Cấp học: trường mẫu giáo, cấp 1, 2, 3 hay đại học.
Địa điểm của ngôi trường, lịch sử hình thành.
- Miêu tả đôi nét về ngôi trường: khung cảnh sân trường, cây cối, các dãy phòng học, các lớp học… (từ ngoài vào trong).

- Nhận xét về ngôi trường: cổ kính hoặc hiện đại…

- Kể về những kỉ niệm của em với ngôi trường: những kỉ niệm về thầy cô và bạn bè, những kỉ niệm về những buổi học, giờ ra chơi hay ngày khai trường, bế giảng…

- Mong muốn của em trong tương lai: Khi trở về ngôi trường sẽ ngày càng phát triển hơn, dạy dỗ được nhiều thế hệ tương lai nên người…

* Kết bài: Khẳng định lại tình cảm của em đối với ngôi trường: đầy yêu mến và tự hào.

I. NHỮNG CÁCH LẬP Ý THƯỜNG GẶP CỦA BÀI VĂN BIỂU CẢM

1. Liên hệ hiện tại với tương lai

Gợi ý trả lời câu hỏi:

Việc liên tưởng đến tương lai công nghiệp hóa đã khơi gợi cho người đọc cảm thấy ngày mai sắt thép, xi măng sẽ nhiều thêm nhưng tre vẫn còn mãi.

Để thể hiện sự gắn bó “còn mãi” của cây tre, đoạn văn đã gợi nhắc quan hệ với loài cây này như bóng mát trên đường, tre mang khúc nhạc, tre làm cổng chào, đu tre bay bổng, sáo diều tre bay cao bằng sự liên tưởng và tưởng tượng của tác giả.

Gợi nhắc quan hệ với sự vật cũng là cách bày tỏ tình cảm đối với sự vật.

2. Hồi tưởng quá khứ và suy nghĩ về hiện tại

Gợi ỷ trả lời câu hỏi:

Tác giả rất say mê con gà đất, việc hồi tưởng quá khứ đã gợi lên cho tác giả một niềm vui kì diệu được hóa thân thành con gà trống để dõng dạc cất lên điệu nhạc sớm mai. Từ cảm xúc ấy, tác giả mở rộng ra cảm nghĩ đốì với đồ chơi con trẻ.

Đó cũng là một cách bày tỏ tình cảm của mình đối với sự vật.

3. Tưởng tượng tình huống, hứa hẹn, mong ước

Gợi ỷ trả lời câu hỏi:

- Trí tưởng tượng đã giúp người viết bày tỏ lòng yêu mến cô giáo bằng cách gợi lại các kỉ niệm còn nhớ mãi: Cô giữa đàn em nhỏ, nghe tiếng cô giảng bài, cô theo dõi lớp học, cô thất vọng khi một em cầm bút sai, cô lo cho học sinh, cô sung sướng khi học sinh có kết quả xuất sắc. Gợi lại kỉ niệm cũng là một cách bày tỏ tình cảm và đánh giá đối với một người.

- Việc liên tưởng từ Lũng Cú cực Bắc của Tổ quốc tới Cà Mau, cực Nam của Tổ quốc đã giúp tác giả thể hiện tình yêu đất nước và khát vọng thống nhất đất nước.

4. Quan sát suy ngẫm

Gợi ý trả lời câu hỏi:

Qua đoạn văn, sự quan sát đã giúp gợi tả bóng dáng u, khuôn mặt u với tất cả lòng thương cảm và hối hận vì mình đã thờ ơ, vô tình.

Ghi nhớ:

- Để tạo ý cho bài biểu cảm, khơi nguồn cho mạch cảm xúc nảy sinh, người viết có thể hồi tưởng kỉ niệm quá khứ, suy nghĩ về hiện tại mơ ước tới tương lai, tưởng tượng những tình huống gợi cảm, hoặc vừa quan sát vừa suy ngẫm, vừa thể hiện cảm xúc.

- Nhưng dù cách gì thì tình cảm trong bài cũng phải chân thật và sự việc được nêu ra phải có trong kinh nghiệm. Được như thế bài văn mới làm cho người đọc tin và đồng cảm.

II. LUYỆN TẬP

Gợi ý về cách lập ý cho một số đề

a) Cảm xúc về vườn nhà:

- Hình dung khu vườn nhà mình đã có, đang có hay sẽ có. Xác định vị trí của mình đối với vườn nhà. Nếu mình đang ở xa thì hoài niệm về vườn nhà mình.

- Sự gắn bó của khu vườn với đời sống vật chất, đời sông tinh thần của gia đình mình. Khu vườn gợi lại bao kỉ niệm thân yêu, đầm ấm với mọi người thân trong gia đình. Khu vườn còn ghi lại bao chứng tích lao động của cha mẹ, ông bà...

b) Cảm xúc về người thân:

- Xác định người thân đó là ai, mối quan hệ ruột rà gắn bó của mình với ngựời đó.

- Gợi tả lại những kỉ niệm, những ấn tượng khó quên mà mình đã có với người đó trong những năm tháng đã qua.

- Nêu lên sự khăng khít của mình với người thân đó trong mọi niềm vui, nỗi buồn trong sinh hoạt, trong học tập, vui chơi...

- Bày tỏ sự quan tâm, lòng mong muốn tình cảm thắm thiết đối với người thân đó.

c) Cảm xúc về con vật nuôi (con bò, con chó, con mèo...):

- Xác định con vật nuôi, đó lậ con gì, dang ở bên cạnh hay ở xa, đang còn hay đã mất.

- Có thể miêu tả con vật đó và kể lại những kỉ niệm buồn vui, sự quan tâm chăm sóc đốì với nó, qua đó bày tỏ tình cảm của mình.

d) Cảm nghĩ về mái trường thân yêu:

- Xác định, hình dung mái trường thân yêu mà em đã học hay đang học. Nếu đã học thì hoài niệm về mái trường thân yêu đã học.

- Có thể gợi tả lại những kỉ niệm khó quên dưới mầi trường với bè bạn, thầy cô.

Những cách lập ý thường gặp của bài văn biểu cảm

1. Liên hệ với hiện tại và tương lai

Đọc đoạn văn (Trang 117 – sgk)

Công dụng: Tre là bóng mát, là khúc nhạc, cổng chào, sáo tre. Tre chia ngọt, sẻ bùi, cùng hạnh phúc.
Liên tưởng: Ngày mai sắt thép, xi măng sẽ nhiều hơn tre nứa nhưng tre vẫn còn mãi với con người Việt Nam trong mỗi bước đường đời.
-> Thể hiện tình cảm, cảm xúc của tác giả đối với cây tre

(- Gợi nhắc quan hệ giữa tre và người - Tre là tượng trưng cho người Việt Nam)

=> Cách biểu cảm này tạo nên mối quan hệ gắn kết rất tự nhiên và nhuần nhuyễn giữa hiện tại với tương lai.

2. Hồi tưởng về quá khứ và suy nghĩ về hiện tại

Đọc đoạn văn (trang 118 – sgk)

Tác giả say mê con gà đất:
Được hoá thân thành con gà trống để dõng dạc cất lên điệu nhạc sớm mai.
Khát vọng trở thành người nghệ sĩ thổi kèn đồng.
Đặc điểm: Tính mong manh của đồ chơi.
Liên tưởng đến linh hồn của những đồ chơi đã chết.
-> Đồ chơi không phải là những sự vật vô tri, vô giác, bởi chúng cũng có linh hồn và nhờ chúng mà con người có khát vọng hướng tới cái đẹp.

=> Cách biểu cảm này sẽ tạo nên mối quan hệ gắn kết giữa quá khứ và hiện tại.

3. Tưởng tượng tình huống, hứa hẹn, mong ước

Đọc đoạn văn (trang 119 – sgk)

Tưởng tượng tình huống:
Sau này lớn lên sẽ tìm gặp cô giữa một đám học trò và nhớ lại những kỉ niệm
Cô với đàn em nhỏ.
Tiếng cô giảng bài.
Cô thất vọng khi thấy một em bé cứ cầm sai cây bút khi viết mà không sao uốn nắn lại được, cô lo lắng cho chúng em khi thấy các vị thanh tra vào lớp và hỏi bài chúng em, cô lấy làm sung sướng khi chúng em đạt được những kết quả xuất sắc.
Hứa hẹn, mong ước: Tự nhủ không bao giờ quên sự quan tâm, lòng tốt, tính dịu hiền như một người mẹ của cô.
-> Bộc lộ tình cảm yêu mến, kính trọng cô giáo sâu sắc.

=> Cách biểu cảm này đòi hỏi người viết phải có trí tưởng tượng phong phú.

4. Quan sát, suy ngẫm

Đọc đoạn văn (trang 120, 121 sgk)

Quan sát khuôn mặt, đôi mắt, mái tóc, nụ cười, hàm răng, cuộc sống khổ cực.
-> Suy ngẫm về mẹ: Già nua, khắc khổ - bộc lộ sự kính yêu, thương cảm và ân hận.

=> Cách lập ý này thường tạo nên những cảm xúc chân thực, sâu sắc.

Kết luận: sgk – trang 121

Luyện tập

Câu 1: Tập lập ý bài văn biểu cảm theo các đề sau:

a. Cảm xúc về vườn nhà.

b. Cảm xúc về con vật nuôi.

c. Cảm xúc về người thân.

d. Cảm nghĩ về mái trường thân yêu.

Trả lời:

a. Cảm xúc về vườn nhà

Mở bài: Giới thiệu về vườn và tình cảm đối với vườn nhà
Thân bài: Miêu tả vườn, lai lịch của vườn.
Vườn và cuộc sống vui buồn của gia đình.
Vườn và lao động của cha mẹ
Vườn qua bốn mùa
Kết bài: Cảm xúc về vườn nhà.
b. Cảm xúc về con vật nuôi

Mở bài: Giới thiệu vật nuôi và tình cảm đối với vật nuôi
Thân bài:
Quá trình nuôi dưỡng (quan sát hoạt động, hình dáng, tính cách)
Quá trình hình thành tình cảm (giữa người và vật nuôi)
Kết bài: Cảm nghĩ về vật nuôi.
c. Cảm xúc về người thân

Mở bài: Giới thiệu người thân, tình cảm của mình.
Thân bài:
Những kỉ niệm thời quá khứ
Những gắn bó của mình với người thân trong cuộc sống hiện tại.
Nghĩ về tương lai của người thân, mong ước về người thân.
Kết bài: Khẳng định tình cảm của mình với người thân mãi mãi bền chặt.
d. Cảm nghĩ về mái trường thân yêu

Mở bài: giới thiệu về mái trường và tình cảm, gắn bó, tự hào về trường mình.
Thân bài:
Vẻ đẹp của ngôi trường
Kỉ niệm sâu sắc với ngôi trường
Cảm nghĩ về ngôi trường
Kết bài:
Tích cực học tập để phát huy truyền thống của nhà trường.
Khẳng định tình cảm yêu mến và dù mai sau có đi đâu thì vẫn nhớ về ngôi trường thân yêu.

I. CÁC CÁCH LẬP Ý CỦA BÀI VĂN BIỂU CẢM

1. Liên hệ hiện tại với tương lai

Đọc đoạn văn sau và trả lời câu hỏi

Các em, các em rồi đây lớn lên, sẽ quen dần với sắt, thép và xi măng cốt sắt.

Nhưng, nứa, tre, sẽ còn mãi với các em, còn mãi với dân tộc Việt Nam, chia bùi sẻ ngọt của những ngày mai tươi hát, còn mãi với chúng ta, vui hạnh phúc, hoà bình.

Ngày mai, trên đất nước này, sắt, thép có thể nhiều hơn tre, nứa. Nhưng trên đường ta dấn bước, tre xanh vẫn là bóng mát. Tre vẫn mang khúc nhạc tâm tình. Tre sẽ càng tươi những cổng chào thắng lợi. Những chiếc đu tre vẫn vươn lên bay bổng. Tiếng sáo diều tre cao vút mãi.

Cây tre Việt Nam! Cây tre xanh, nhũn nhặn, ngay thẳng, thuỷ chung, can đảm. Cây tre mang những đức tính của người hiền là tượng trưng cao quý của dân tộc Việt Nam.

(Thép Mới, Cây tre Việt Nam)

Việc liên tưởng đến tương lai công nghiệp hóa đã khơi gợi cho tác giả những cảm xúc gì về cây tre? Tác giả đã biểu cảm trực tiếp bằng những biện pháp nào?

Trả lời:

Việc liên tưởng đến tương lai công nghiệp hóa đã khơi gợi cho tác giả cảm thấy ngày mai sắt thép, xi măng sẽ nhiều thêm nhưng tre vẫn còn mãi.

Để thể hiện sự gắn bó "còn mãí” của cây tre, đoạn văn đã gợi nhắc quan hệ với loài cây này như bóng mát trên đường, tre mang khúc nhạc, tre làm cổng chào, đu tre bay bổng, sáo diều tre bay cao bằng sự liên tưởng và tưởng tượng của tác giả. Gợi nhắc quan hệ với sự vật cũng là cách bày tỏ tình cảm đối với sự vật.

2. Hồi tưởng quá khứ và suy nghĩ về hiện tại

Đọc đoạn văn sau và trả lời câu hỏi

Trong các món đồ chơi, tôi say mê nhất là con gà đất: một chú trống đẹp mã, oai vệ với chiếc kèn lá tơi cài vào ức để tạo ra tiếng gáy. Đến bây giờ tôi vẫn còn cảm nhận được niềm vui kì diệu ấy tái sinh trong tâm hồn, khi nhớ lại buổi sáng sớm, tôi mang con gà ra đứng trước thềm, ấp nó giữa lòng bàn tay, dồn hơi đầy ngực, ngửa mặt lên trời và gập người dần dần lúc hạ giọng, giống y như dáng điệu con gà lúc gáy. Còn gì vui hơn với một đứa bé, khi nó được hoá thân thành con gà trống để dõng dạc cất lên điệu nhạc sớm mai: “ó… ò… o”! Bao giờ tôi cũng thử rất lâu để chọn được một con gà đất có giọng trầm; biết cách bụm hai bàn tay để điều khiển giọng gáy thật sinh động, giống như người nghệ sĩ thổi kèn đồng.

Bây giờ tôi hiểu ra, những đồ chơi trẻ con thời ấy rất hấp dẫn bởi chính tính mong manh của chúng. Chiếc trống lùng tùng bị thủng trong chốc lát, con ve bị đứt dây, con gà đất rồi cũng vỡ trên tay đứa bé. Vâng, thử tưởng tượng một quả bong bóng không bao giờ vỡ, không thể bay mất, nó cứ còn mãi như một vật lì lợm… Ôi, nếu thế thì còn đâu là quả bong bóng bay? Đồ chơi trẻ con, đó là nỗi vui mừng khi có được trong tay, và còn là nỗi tiếc nuối khi bỗng dưng bị mất nó. Những con gà đất lần lượt vỡ dọc theo tuổi thơ mãi để lại trong tôi một nỗi gì sâu thẳm, giống như một linh hồn.

(Theo Hoàng Phủ Ngọc Tường, Người ham chơi)

Tác giả đã say mê con gà đất như thế nào? Việc hồi tưởng quá khứ đã gợi lên cảm xúc gì cho tác giả?

Trả lời:

Tác giả rất say mê con gà đất, việc hồi tưởng quá khứ đã gợi lên cho tác giả một niềm vui kì diệu được hóa thân tnành con gà trống để dõng dạc cất lên điệu nhạc sớm mai. Từ cảm xúc ấy, tác giả mở rộng ra cảm nghĩ đối với đồ chơi con trẻ. Đó cũng là một cách bày tỏ tình cảm của mình đối với sự vật.

3. Tưởng tượng tình huống, hứa hẹn, mong ước

Đọc đoạn văn sau và trả lời câu hỏi

(1) Cô vừa đi vừa hỏi tôi:

- Bây giờ em đã giải được những bài toán khó, đã làm được những bài luận dài rồi đấy. Vậy em còn yêu mến cô giáo cũ của em nữa không?

Và khi xuống đến chân cầu thang, cô nói to với tôi:

- Đừng quên cô nhé!

Ôi! Cô giáo rất tốt của em, không, chẳng bao giờ, chẳng bao giờ em lại quên cô được! Sau này, khi em đã lớn, em vẫn sẽ nhớ đến cô, và em sẽ tìm gặp cô giữa một đám học trò nhỏ. Mỗi bận đi ngang qua một trường học và nghe tiếng một cô giáo giảng bài, em sẽ tưởng chừng như nghe tiếng nói của cô. Em sẽ nhớ lại hai năm ngồi trong lớp học của cô, ở đó, em đã học được bao nhiêu điều bổ ích; ở đó, em đã bao nhiêu lần nhìn thấy cô mệt nhọc và đau đớn, nhưng luôn luôn theo dõi lớp học, luôn luôn yêu thương mọi người. Cô đã thất vọng khi thấy một em bé cứ cầm sai cây bút khi viết mà không sao mà uốn nắn lại được; cô đã lo lắng cho chúng em đến biến sắc mặt khi các vị thanh tra vào lớp và hỏi bài chúng em; cô lấy làm sung sướng khi chúng em đạt được những kết quả xuất sắc. Lúc nào cô cũng có lòng tốt và dịu hiền như một người mẹ.

Không bao giờ, phải, không bao giờ em lại có thể quên cô được, cô giáo yêu quý của em!

(Ét-môn-đô đơ A-mi-xi, Những tấm lòng cao cả)

(2) Chao ôi, mùa thu biên giới, người và cảnh thật là hết chỗ trữ tình. Trên các triền núi láng giềng, nắng hanh như rây bột nghệ, và đá núi lượn chạy như xô bồ những con sóng đời đời không chịu tan. Nhìn sóng đá các triền núi bạn, thấy như biển cả đang vỗ bờ mà sao tự nhiên phim lại mất hẳn đi cái phần lồng tiếng. Ngồi trên núi cao mùa thu, nhìn ra sóng núi tứ bề, cứ thấy nhớ biển, nghĩ về bờ biển. Lũng Cú cao hơn mặt biển khoảng hai ngàn thước và nằm ở vĩ tuyến 23 độ lẻ 22 phút. Thẳng buông một quả dọi thả lên tấm bản đồ đất nước treo trên tường, cứ thẳng từ mũi núi này mà đổ xuôi xuống thấu vào vùng lầy phù sa đen chỗ vĩ tuyến 8 độ rưỡi gì đó, thì là đúng mũi Cà Mau đó rồi. Ở đây rừng của lâm nghiệp bảo vệ rừng ngày càng lấn núi, và trong chỗ tít tắp chân trời Cà Mau kia thì đất càng ngày càng lấn biển. Tổ quốc ta ngày càng xanh vui và ngày càng cao lớn mãi lên. Ở đây chim hoạ mi rất nhiều. Ở trong mũi biển xa xôi Cà Mau thì cá múa trong luồng rạch, lòng kênh. Anh Sáu tập kết ra Bắc bảo tôi rằng đi trên cát cho giỏi, cát không níu được chân mình lại thì đi vã bộ nửa ngày mới qua thấu xóm mũi biển. Và chỗ xóm Ông Trang tận cùng Cà Mau, có bà mẹ chiến sĩ lúc nào cũng đầy một sân tôm khô và bong bóng cá đường để dành cho bất cứ người yêu nước nào. Ở trong ấy, cá thành ra một thứ chim bay ngược lên cành đước lòng kênh. Lòng kênh là một hành lang đước, chiếu thẳng ống nhòm ra thì thấy đầu đằng kia hành lang, cù lao Hòn Khoai nhấp nhô như một tinh thể nhỏ đang bơi bơi về đất liền quê mẹ. Châu cha, hôm nào đất nước yên hàn, tôi nghĩ rằng mình phải có những chuyến tàu bay trực thăng tốc hành đi thẳng từ mũi Cà Mau ra mũi Lũng Cú, cứ chiếu thẳng hướng Bắc mà đi, rồi đổ xuống cái vạt núi Lũng Cú đang bốc khói lam chiều này. Bà má Nam Bộ muốn trồng cây đước ở bờ Hồ Kiếm, xin má cứ đem trồng; nhưng tôi muốn người Cà Mau ra thăm chỗ xa cao nhất miền Bắc hãy đem tới Lũng Cú đây ít tôm ít cá, và một cái lồng ấp đã đượm cháy sẵn mấy hòn than đước.

(Theo Nguyễn Tuân, Mõm Lũng Cú tột Bắc)

a. Trí tưởng tượng đã giúp người viết bày tỏ lòng yêu mến cô giáo như thế nào?

b. Việc liên tưởng từ Lũng Cú, cực bắc của tổ quốc tới Cà Mau, cực nam tổ quốc đã giúp tác giả thể hiện tình cảm gì?

Trả lời:

a) Trí tưởng tượng đã giúp người viết bày tỏ lòng yêu mến cô giáo bằng cách gợi lại các kỉ niệm còn nhớ mãi: Cô giữa đàn em nhỏ, nghe tiếng cô giảng bài, cô theo dõi lớp học, cô thất vọng khi một em cầm bút sai, cô lo cho học sinh, cô sung sướng khi học sinh có kết quả xuất sắc. Gợi lại kỉ niệm cũng là một cách bày tỏ tình cảm và đánh giá đối với một người.

b) Việc liên tưởng từ Lũng Cú cực Bắc của Tổ quốc tới Cà Mau, cực Nam của Tổ quốc đã giúp tác giả thể hiện tình yêu đất nước và khát vọng thống nhất đất nước.

4. Quan sát suy ngẫm

Đọc đoạn văn sau và trả lời câu hỏi

U tôi đã đi ngủ từ lâu. Nhưng tôi buông bút, nhìn ra bốn bên, chỗ nào cũng thấy bóng u. Cái bóng đen đủi, hoà lẫn với bóng tối, vẽ lên một khuôn mặt trăng trắng với đôi mắt nhỏ, lòng đen như nhuộm màu nâu đồng. Cái bóng mơ hồ yêu dấu ấy đứng bên cạnh lớp lớp những ngày tháng ngậm ngùi đói khổ, những năm này năm khác qua đi trong cơn thấp thỏm đợi chờ dài dặc mang ngấn nước mắt và tiếng thở dài. Người ta, nhiều lúc nhàn, quây quần bên cạnh người thân, nhưng không mấy khi lại tỉ mỉ vẩn vơ mà nhìn ngắm những người yêu mến của ta. Cho nên thỉnh thoảng tôi sực nhớ, tôi chợt nhìn u, tôi bỗng giật mình tôi ngờ ngợ như người ngồi trước mặt đây không phải là u tôi. Có đâu u tôi lại thế kia. Tóc đường ngôi của u tôi lốm đốm, rụng, chỉ còn lưa thưa. Lúc u tôi cười, nếp nhăn ở đuôi con mắt nheo lại, xếp lên nhau, đến khi hết cười cũng còn hằn những vết rạn khía quanh xuống hai bên gò má. Hàm răng trên của u tôi hểnh khuyết ba lỗ đã mấy năm nay. U tôi già đi từ bao giờ? U tôi đã già đi lúc nào? Tôi thực không hay.

(Theo Tô Hoài, Cỏ dại)

Qua đoạn văn, em thấy sự quan sát có tác dụng biểu hiện tình cảm như thế nào?

Trả lời:

Qua đoạn văn, sự quan sát đã giúp gợi tả bóng dáng u, khuôn mặt u với tất cả lòng thương cảm và hối hận vì mình đã thờ ơ, vô tình. Hình ảnh "u tôi" đã được khắc hoạ đan lồng với những lời nhận xét sắc sảo, thấm đẫm tình thương yêu, tác giả đã thể hiện tình cảm sâu nặng của mình với người mẹ. Hình ảnh "u tôi" hiện ra càng rõ nét bao nhiêu, nhận xét càng chân thực, sắc sảo bao nhiêu thì tình thương yêu càng sâu sắc bấy nhiêu.

II. LUYỆN TẬP

Yêu cầu: Tập lập ý bài văn biểu cảm theo các đề sau:

a) Cảm xúc về vườn nhà.

b) Cảm xúc về con vật nuôi (con bó, con chó, con mèo,…)

c) Cảm xúc về người thân.

d) Cảm nghĩ về mái trường thân yêu.

Gợi ý về cách lập ý cho một số đề:

a) Cảm xúc về vườn nhà

- Hình dung khu vườn nhà mình đã có, đang có hay sẽ có. Xác định vị trí của mình đối với vườn nhà. Nếu mình đang ở xa thì hoài niệm về vườn nhà mình.

- Sự gắn bó của khu vườn với đời sống vật chất, đời sống tinh thần của gia đình mình. Khu vườn gợi lại bao kỉ niệm thân yêu, đầm ấm với mọi người thân trong gia đình. Khu vườn còn ghi lại bao chứng tích lao động của cha mẹ, ông bà...

b) Cảm xúc về người thân:

- Xác định người thân đó là ai, mối quan hệ ruột, rà gắn bó của mình với người đó.

- Gợi tả lại những kỉ niệm, những ấn tượng khó quên mà mình đã có với người đó trong những năm tháng đã qua.

- Nêu lên sự khăng khít của mình với người thân đó trong mọi niềm vui, nỗi buồn trong sinh hoạt, trong học tập, vui chơi...

- Bày tỏ sự quan tâm, lòng mong muốn tình cảm thắm thiết đối với người thân đó.

c) Cảm xúc về con vật nuôi (con bò, con chó, con mèo...)

- Xác định con vật nuôi đó là con gì, đang ở bên cạnh hay ở xa, đang còn hay đã mất.

- Có thể miêu tả con vật đó và kể lại những kỉ niệm buồn vui, sự quan tâm chăm sóc đối với nó, qua đó bày tỏ tình cảm của mình.

d) Cảm nghĩ về mái trường thân yêu:

- Xác định, hình dung mái trường thân yêu mà em đã học hay đang học. Nếu đã học thì hoài niệm về mái trường thân yêu đã học.

- Có thể gợi tả lại những kỉ niệm khó quên dưới mái trường với bè bạn, thầy cô.

TỔNG KẾT

Để tạo ý cho bài biểu cảm, khơi nguồn cho mạch cảm xúc nảy sinh, người viết có thể hồi tưởng kỉ niệm quá khứ, suy nghĩ về hiện tại, mơ ước tới tương lai, tưởng tượng những tình huống gợi cảm, hoặc vừa quan sát vừa suy ngẫm, vừa thể hiện cảm xúc.
Nhưng dù dùng cách gì thì tình cảm trong bài cũng phải chân thật và sự việc được nêu ra phải có trong kinh nghiệm. Được như thế bài văn mới làm cho người đọc tin và đồng cảm.

Phần I: NHỮNG CÁCH LẬP Ý THƯỜNG GẶP CỦA BÀI VĂN BIỂU CẢM

1. Liên hệ hiện tại và tương lai:

- Việc liên tưởng đến tương lai công nghiệp hóa đã khơi gợi cho tác giả dù sau này sắt, thép có thể nhiều hơn nhưng tre, nứa sẽ mãi gắn bó với con người Việt Nam. Nó sẽ giúp ích rất nhiều trong việc sản xuất, chiến đấu và là biểu tượng của dân tộc Việt Nam.

- Tác giả đã biểu cảm trực tiếp qua những nét đẹp, công dụng của cây tre và hình ảnh cây tre được lặp lại nhiều lần.

2. Hồi tưởng quá khứ và suy nghĩ hiện tại:

- Tác giả đã say mê con gà đất: nhớ lại, hồi tưởng lại con gà trống “hóa thân thành con gà trống”, “thử rất lâu để chọn một con gà đất có giọng trầm…như người nghệ sĩ thổi kèn đồng”.

- Việc hồi tưởng quá khứ đã gợi lên suy nghĩ sâu sắc của tác giả: đồ chơi không phải là những sự vật vô tri vô giác bởi chúng có linh hồn và nhờ chúng mà con người có khát vọng hướng tới cái đẹp .

3. Tưởng tượng tình huống, hứa hẹn và mong ước.

a. Trí tưởng tượng đã giúp người viết bày tỏ lòng yêu mến với cô giáo: em nhớ lại hai năm ngồi trong lớp học của cô ⟹ cảm xúc mạnh mẽ, ấn tượng sâu sắc lúc nào cô giáo cũng như là một người mẹ có lòng tốt và dịu hiền.

b. Việc liên tưởng từ Lũng Cú, cực bắc của Tổ quốc tới Cà Mau, cực nam Tổ quốc đã thể hiện tình cảm yêu đất nước, sự gắn bó và ý thức trách nhiệm đối với Tổ quốc của mình.

4. Quan sát, suy ngẫm:

Quan sát giúp người con hiểu được sự hi sinh thầm lặng của người mẹ, xót xa, ân hận về những lỗi lầm và sự vô tâm của mình bấy lâu nay đối với mẹ.

Phần II: LUYỆN TẬP

Trả lời câu hỏi (trang 121 SGK Ngữ văn 7 tập 1)

Tập lập dàn ý cho một số đề:

Đề cảm xúc về vườn nhà và cảm xúc về người thân trong SGK (tr. 122) đã gợi ý.

Đề 1: Cảm xúc về con vật nuôi:

* Mở bài: giới thiệu con vật nuôi em thân thiết (con mèo)

* Thân bài:

- Hoàn cảnh nuôi mèo.

- Mèo có bộ lông trắng như tuyết, nhỏ nhắn và xinh lắm.

- Vì sao em đặt tên nó như vậy?

- Hoạt động của mèo: bắt chuột, chơi với cái bóng của mình.

- Tính cách: nó cũng hơi đanh đá khi có ai cướp thức ăn nhưng nó không bao giờ ăn vụng.

- Kể một kỉ niệm của em với mèo (nó tìm ra một đồ vật gì cho em)

* Kết bài: Cảm nghĩ của em đối với chú mèo đó.

- Con mèo cũng có đời sống tình cảm. Nó biết cư xử tốt với mọi người.

Đề 2: Cảm nghĩ về mái trường:

* Mở bài: giới thiệu về ngôi trường

* Thân bài:

- Ngôi trường đó ở đâu? Gồm có mấy dãy nhà.

- Mỗi nơi để lại cho em cảm xúc gì?

(Kỉ niệm về một nơi trong trường)

- Công việc chăm sóc và bảo vệ ngôi trường như thế nào?

* Kết bài: Cảm xúc của em về mái trường thân thương đó.