Top 6 Bài soạn "Con cò" lớp 9 của Chế Lan Viên lớp 9 hay nhất

Bố cục

- Phần 1 (từ đầu đến con ngủ chẳng phân vân): Hình ảnh con cò qua lời ru của mẹ khi con còn bé

- Phần 2 (tiếp… và trong hơi mát câu văn): hình ảnh con cò gắn với cuộc đời đứa con

- Phần 3 (còn lại): Suy ngẫm, triết lý nhà thơ về ý nghĩa lớn lao của tình mẹ thể hiện qua hình ảnh con cò và lời hát ru

Câu 1 (Trang 48 sgk ngữ văn 9 tập 2)

Hình tượng con cò bao trùm toàn bài thơ.

- Con cò trong ca dao là hình ảnh thiên nhiên, hình ảnh người nông dân, người phụ nữ sống cần cù, vất vả

- Hình ảnh con cò tượng trưng cho tấm lòng bao la của mẹ, và những lời hát ru

Câu 2 (trang 48 sgk ngữ văn 9 tập 2)

Phần 1: Con cò trong những lời hát ru của mẹ

Phần 2: Con cò đi vào trong tiềm thức của tuổi thơ, gần gũi và sẽ theo con người đi suốt cuộc đời

Phần 3: hình ảnh con cò, nhà thơ suy ngẫm triết lý về ý nghĩa của lời ru và tình mẹ đối với cuộc đời mỗi con người

Ý nghĩa biểu trưng con cò có sự phát triển: con cò trong lời ru trở thành con cò mang tấm lòng của mẹ

- Hình ảnh con cò nâng đỡ con, đồng hành với con suốt đời với tình yêu thiêng liêng, cao cả

Câu 3 (Trang 48 sgk ngữ văn 9 tập 2)

Trong hai bài ca dao trước, hình ảnh con cò gợi tả không gian và khung cảnh quen thuộc, nhịp điệu nhẹ nhàng, thong thả của cuộc sống thời xưa

- Trong bài ca dao, hình ảnh con cò tượng trưng cho người lao động nhọc nhằn, vất vả kiếm sống nuôi con

Câu 4 (trang 48 sgk ngữ văn 9 tập 2)

Hình tượng trung tâm trong bài thơ là cánh cò nhưng cảm hứng chủ đạo lại là tình mẹ

+ Hình ảnh con cò gợi ý nghĩa về biểu tượng về lòng mẹ, sự dìu dắt, nâng đỡ đầy dịu dàng của người mẹ

Những câu thơ mang tính khái quát đều là những câu thơ chứa chan tình cảm yêu thương của mẹ

+ Quy luật tình cảm bền vững, sâu nặng, thể hiện tình cảm yêu thương vô bờ của mẹ

+ Mẹ theo con tới bất cứ phương trời nào, luôn che chở, động viên con

- Lời ru là khúc hát chan chứa tình yêu thương của mẹ

+ Mẹ hóa thân vào cánh cò mang ý nghĩa sâu xa: sự hi sinh, nhọc nhằn để bảo vệ con

- Hình ảnh kết bài như tiếng lòng tha thiết, kết tinh cao nhất của tình mẫu tử

Câu 5 (trang 48 sgk ngữ văn 9 tập 2)

Thể thơ: tự do, với nhiều câu thơ ngắn, cấu trúc giống nhau, lặp lại âm điệu lời ru

- Giọng điệu: tha thiết, gợi ra nhiều suy ngẫm, triết lý, chiêm nghiệm

- Thể hiện cảm xúc đa dạng, nhất quán, sáng tạo

Luyện tập

Câu 1 (trang 48 sgk Ngữ Văn 9 Tập 2):

Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ vừa trò chuyện với đối tượng (những em bé Tà-ôi trên lưng mẹ) với giọng điệu gần như lời ru, lại có những lời ru trực tiếp từ người mẹ, thống nhất tình yêu con với tình yêu cách mạng. Bài thơ Con cò gợi lại điệu hát ru để nói về ý nghĩa lời ru và ngợi ca tình mẹ.

Câu 2 (trang 49 sgk Ngữ Văn 9 Tập 2):

Đoạn văn tham khảo :

Dù ở gần con,

...

Đi hết đời, lòng mẹ vẫn theo con.

Tình mẹ là thiêng liêng, cao quý. Bàn tay mẹ che chở, nâng đỡ con trên mỗi bước đường đời. Hình ảnh cò trắng đi từ lời ru ra đời thực, cò mẹ ben con suốt đời, mãi yêu cò con bé bỏng. Dù có lớn khôn, mẹ vẫn dõi theo con, mẹ là hiện thân của sức mạnh diệu kì, với tình thương bao la, một tình cảm không thể thay thế.

Ý nghĩa - Giá trị

- Học sinh, qua bài thơ phân tích được ý nghĩa hình tượng con cò, đồng thời liên tưởng, kết nối với các bài ca dao dân ca khác cũng có hình ảnh con cò.

- Từ đó nhận ra được sức mạnh, vẻ đẹp bất diệt, thiêng liêng của tình mẫu tử và ý nghĩa của lời ru đối với cuộc sống con người.

Kiến thức cơ bản

1. Chế Lan Viên (1920 - 1989) tên khai sinh là Phan Ngọc Hoan, quê ở Cam Đường - Quảng Trị. Trước Cách mạng tháng Tám, ông đã nổi tiếng trong phòng trào Thơ mới qua tập Điêu tàn. Sau Cách mạng tháng Tám, Chế Lan Viên đã có những đóng góp lớn vào thành tựu của văn học kháng chiến, ông là một trong những tên tuổi hàng đầu của nền thơ Việt Nam thế kỉ XX.

2. Bài thơ Con cò được sáng tác năm 1962, in trong tập thơ Hoa ngày thường, Chim báo bão. Hình tượng con cò trong những câu hát ru đã thể hiện những suy nghĩ sắc sảo và chan chứa cảm xúc của tác giả về tình mẹ và lời ru.

Đọc - hiểu văn bản

Câu 1 - Trang 48 SGK

Bài thơ phát triển từ một hình tượng bao trùm là hình tượng con cò quen thuộc trong những câu hát ru. Qua hình tượng con cò, tác giả nhằm nói về điều gì?

Trả lời

- Bài thơ được phát triển từ một hình tượng bao trùm là hình tượng con cò trong ca dao. Trong ca dao, hình ảnh con cò thường ẩn dụ với người nông dân, người phụ nữ trong cuộc sống đầy vất vả, nhọc nhằn nhưng giàu phẩm chất tốt đẹp.

- Trong đoạn đầu của bài thơ, tác giả có nhắc lại một số câu ca dao quen thuộc hoặc những từ ngữ về hình ảnh con có và mở rộng ý nghĩa biểu tượng để biểu hiện lòng mẹ lớn lao, sâu nặng đối với con và những lời hát ru.

Câu 2 - Trang 48 SGK

Bài thơ được tác giả chia làm ba đoạn. Nội dung chính của mỗi đoạn là gì? Ý nghĩa biểu tượng của hình tượng con cò được bổ sung, biến đổi như thế nào qua các đoạn thơ?

Trả lời

- Đoạn I: Hình ảnh con cò qua những lời hát ru đến với tuổi thơ.

- Đoạn II: Hình ảnh con cò đi vào tiềm thức của tuổi thơ, trở nên gần gũi và theo cùng con người trên mọi chặng đường của cuộc đời.

- Đoạn III: Từ hình ảnh con cò, suy nghĩ về ý nghĩa của lời rụ và lòng mẹ đối với cuộc đời mỗi con người.

Bài thơ được bố cục theo sự phát triển của hình tượng trung tâm (con cò) trong mối quan hệ đời người từ thuở ấu thơ đến lúc trưởng thành, suốt cả cuộc đời.

Câu 3 - Trang 48 SGK

Trong đoạn đầu bài thơ, những câu ca dao nào đã được vận dụng? Nhận xét về cách vận dụng ca dao của tác giả.

Trả lời

- Hình ảnh con cò được gọi trực tiếp từ những câu ca dao làm lời hát ru:

(1) Con cò bay lả, bay laBay từ Cổng phủ bay ra cánh đồng.

(2) Con cò bay lả, bay laBay từ cửa phủ, bay về Đồng Đăng.

(3) Con cò mà đi ăn đêmĐậu phải cành mềm lộn cổ xuống aoÔng ơi, ông vớt tôi naoTôi có lòng nào ông hãy xáo măng

Tác giả vận dụng ca dao một cách linh hoạt, sáng tạo để gợi nhớ hình ảnh con cò trong nếp nghĩ của dân tộc Việt Nam, đó là những người nông dân sống trên đồng bằng khắp nước Việt là những phụ nữ nhọc nhằn, cam chịu, kiên nhẫn nuôi con, chung thủy với chồng.

Câu 4 - Trang 48 SGK

Ở bài thơ này có những câu thơ mang tính khái quát. Ví dụ:

- Con dù lớn vẫn là con của mẹ,

Đi hết đời, lòng mẹ vẫn theo con.

- Một con cò thôi,

Con cò mẹ hát

Cũng là cuộc đời

Vỗ cánh qua nôi

Em hiểu như thế nào về những câu thơ trên?

Trả lời

- Hình tượng con cò là hình tượng người mẹ Việt Nam. Những người mẹ nhọc nhằn, vô danh và thầm lặng, hi sinh và thương yêu con cho đến suốt đời.

- Sự hoá thân của người mẹ vào cánh cò mang nhiều ý nghĩa sâu xa, kết tụ những hi sinh, gian khổ, nhọc nhằn để những lời yêu thương càng trở nên sâu sắc, đằm thắm. Câu thơ cuối là một hình ảnh rất đẹp. Cánh cò vỗ qua nôi như dáng mẹ đang nghiêng xuống chở che, đang nói với con những lời tha thiết của lòng mẹ. 5 - Trang 48 SGK

Nhận xét về thể thơ, nhịp điệu, giọng điệu của bài thơ. Các yếu tố ấy có tác dụng như thế nào trong việc thể hiện tư tưởng, cảm xúc của nhà thơ?

Trả lời

- Thể thơ tự do, nhịp ngắn, chậm diễn tả vẻ suy ngẫm như giọng tâm sự thầm thì của mẹ bên tai con, làm cho bài thơ truyền cảm, như những lời thủ thỉ tâm tình của một người mẹ bên chiếc nôi con thơ.

- Hình tượng con cò là hình tượng cũ, được sáng tạo lại mới mẻ trong thơ Chế Lan Viên. Những điệp ngữ như điệp khúc, như lời vỗ về “ngủ yên, ngủ yên, ngủ yên” trong câu hát dân gian làm cho bài thơ có sức lay động. Thí dụ:

Cò đứng ở quanh nôi

...

Cánh trắng cò bay theo gót đôi chân.

Luyện tập

Câu 1 - Trang 48 SGK

Đọc lại bài Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ của Nguyễn Khoa Điềm (Ngữ Văn 9, tập một, bài 12). Đối chiếu với bài Con cò và chỉ ra cách vận dụng lời ru ở mỗi bài thơ.

Trả lời

Bài: Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ

- Lời ru xuất hiện đan xen với những đoạn thơ khác trong tác phẩm.

- Lời ru thể hiện tình yêu thương của người mẹ dành cho con. Tình yêu này được chuyển hóa, đồng nhất với những tình cảm lớn lao, như tình đồng bào (mẹ thương bộ đội, mẹ thương làng đói), tình yêu quê hương đất nước (mẹ thương đất nước).

- Lời ru thể hiện ước mơ của người mẹ về cuộc sống ấm no, hạnh phúc, tự do song song với nó là niềm tin vào kháng chiến của dân tộc sẽ toàn thắng.

Bài: Con cò

- Lời ru xuất hiện ở Đoạn I của bài thơ.

- Lời ru là dáng nhìn của cội nguồn văn hóa dân gian (những lời ru truyền thống). Lời ru ấy còn nhằm khắc họa hình ảnh người mẹ tảo tần, vất vả để chăm lo cho con thơ. Những nỗi vất vả ấy mẹ âm thầm chịu đựng để con có được những giấc ngủ an lành, không phân vân.

- Lời ru mang tinh thần nhân văn, nâng đỡ những tâm hồn trẻ thơ.

Câu 2 - Trang 49 SGK

Viết một đoạn văn bình những câu thơ sau:

Dù ở gần con,

Dù ở xa con,

Lên rừng xuống bể,

Cò sẽ tìm con,

Cò mãi yêu con.

Con dù lớn vẫn là con của mẹ,

Đi hết đời, lòng mẹ vẫn theo con.

Bài văn mẫu

Đoạn thơ trên kết tinh những suy ngẫm, triết lý sâu sắc của nhà thơ Chế Lan Viên về tình mẫu tử thiêng liêng. Tình mẹ được nhà thơ đặt trong tương quan so sánh với hình ảnh cò, cánh cò. "Cò sẽ tìm con", "cò mãi yêu con" cũng như tấm lòng bao la của mẹ dù con ở đâu, dù là lúc nào, dù con làm gì mẹ vẫn luôn ở cạnh bên và trao cho con tình cảm yêu thương không gì có thể thay thế được. Tình yêu của mẹ như cánh cò chở che cho con trước những khó khăn, giông bão của cuộc đời. Hai câu thơ cuối cùng là lời khái quát vừa sâu sắc, lại vừa chân thành của nhà thơ về triết lý của tình mẫu tử. Đối với mẹ, con lúc nào cũng bé nhỏ và cần được nâng đỡ, chở che. Cuộc sống dù có biến chuyển, đối thay như thế nào thì tình yêu thương của mẹ vẫn nồng ấm, đong đầy, chữa lành những vết thương lòng cho con, nâng bước con trên những chặng đường dài. Đoạn thơ với những phép lặp cấu trúc "dù ở", hình ảnh "cò" mang tính biểu tượng cao được lặp lại hai lần, cùng với những câu văn có dung lượng ngắn, nhịp thơ nhanh, đã góp phần thể hiện thành công, cảm động triết lý về tình mẫu tử của nhà thơ.

I. Vài nét về tác giả
- Chế Lan Viên (1920- 1989) tên thật là Phan Ngọc Hoan
- Quê quán: huyện Cam Lộ- tình Quảng Trị nhưng ông lớn lên ở Bình Định
- Sự nghiệp sáng tác:
+ Trước Cách mạng tháng 8 Chế Lan Viên nổi tiếng với phong trào thơ mới với tập thơ “Điêu tàn” (1937)
+ Với hơn 50 năm sáng tác, ông có nhiều tìm tòi ở những tập thơ hay gây được tiếng vang trong công chúng, Chế Lan Viên là một trong những tên tuổi hàng đầu của nền thơ hiện đại thế kỉ XX
+ Năm 1996 ông được nhà nước truy tặng giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật
- Phong cách sáng tác: Ông được đánh giá là một nhà thơ có phong cách và đặc sắc. Thơ ông lấp lánh vẻ đẹp trí tuệ, triết lí và khả năng sáng tạo hình ảnh.

II. Tác phẩm
1. Hoàn cảnh sáng tác
- Bài thơ “Con cò” sáng tác năm 1962, in trong tập “Hoa ngày thường- Chim báo bão” của Chế Lan Viên.
2. Bố cục : 3 phần
Khổ 1: Hình ảnh con cò theo lời ru đến với tuổi thơ con, đó là biểu tượng cho cuộc đời lam lũ của mẹ
- Khổ 2: Hình ảnh con cò trong tiềm thức của con và theo con suốt cuộc đời dài rộng
- Khổ 3: Ý nghĩa lời ru qua hình ảnh con cò, con cò là biểu tượng cho tấm lòng người mẹ
3 Gía trị nội dung
- Khai thác hình tượng con cò trong những câu hát, lời ru, bài thơ “Con cò” của Chế Lan Viên ngợi ca tình mẹ và ý nghĩa của lời ru trong cuộc đời mỗi người
4 Giá trị nghệ thuật
- Bài thơ thành công trong với thể thể thơ tự do, nhiều câu mang dáng dấp của thể thơ 8 chữ nên cảm xúc được thể hiện linh hoạt, giọng điệu suy ngẫm mang tính triết lí, vận dụng sáng tạo ca dao

Câu 1. Con cò là một hình tượng rất quen thuộc trong ca dao, dân ca Việt Nam, đặc biệt là hát ru. Em hãy chép lại một số câu có hình ảnh con cò và cho biết con cò trong ca dao xưa thường mang ý nghĩa biểu tượng gì.

Trả lời:

Tìm đọc các sách tuyển chọn ca dao, dân ca để ghi lại những câu có hình ảnh con cò. Ví dụ :

- Con cò lặn lội bờ sông

Gánh gạo đưa chồng tiếng khóc nỉ non.

Nàng về nuôi cái cùng con

Để anh đi trảy nước non Cao Bằng.

- Cái cò đi đón cơn mưa

Tối tăm mù mịt ai đưa cò về.

Nói chung, hình ảnh con cò trong ca dao thường là biểu tượng của người phụ nữ, với hai phương diện chính : cuộc sống vất vả, nhọc nhằn, nhiều cay đắng và những phẩm chất tốt đẹp của họ ( chăm chỉ, tần tảo, giàu đức hi sinh, lòng ngay thẳng, trong sạch).

Câu 2. Hình ảnh bao trùm và xuyên suốt toàn bài thơ là hình ảnh con cò. Hình ảnh ấy vừa thống nhất lại vừa có sự biến đổi. Em hãy nêu sự biến đổi trong ý nghĩa của hình ảnh con cò qua ba đoạn của bài thơ.

Trả lời:

Mạch vận động của cảm xúc và tư tưởng trong một bài thơ trữ tình thường gắn với sự vận động, biến đổi của hình tượng trung tâm của bài thơ, ở bài thơ này là hình ảnh con cò. Đọc kĩ lại ba đoạn của bài thơ để nhận ra sự vận động trong ý nghĩa biểu tượng của hình ảnh con cò.

Ở đoạn I, con cò hiện ra qua những câu hát ru để đén với tuổi ấu thơ một cách vô thức qua âm điệu của lời ru, mặc dù đứa trẻ chưa hề biết con cò. trong đoạn II, hình ảnh con cò gắn bó với mỗi con người trong suốt cuộc đời, từ tuổi ấu thơ rồi tuổi đến trường và cả khi trưởng thành. Con cò từ trong lời ru đã đi vào tâm thức của mỗi con người, hay cũng chính là những lời ru của mẹ đã theo suốt cuộc đời mỗi con người. Đến đoạn III thì hình ảnh con cò được nhấn mạnh ở ý nghĩa biểu tượng cho tấm lòng người mẹ luôn theo sát, yêu thương và nâng đỡ cho mỗi con người, dù ở nơi đâu và trong suốt cả cuộc đời.

Câu 3. Viết một đoạn văn trình bày cách hiểu và cảm nghĩ của em về những câu thơ sau :

Dù ở gần con,

Dù ở xa con,

Lên rừng xuống bể,

Cò sẽ tìm con,

Cò mãi yêu con.

Con dù lớn vẫn là con của mẹ,

Đi hết đời lòng mẹ vẫn theo con.

Trả lời:

Ở năm dòng thơ đầu, qua hình ảnh con cò theo sát cuộc đời mỗi người, dù lên rừng xuống bể, tác giả khẳng định tấm lòng của người mẹ luôn theo sát đứa con. Từ đó, nhà thơ suy ngẫm và khái quát một quy luật của tình mẹ ở hai câu sau : "Con dù lớn... theo con".

Trình bày cảm nghĩ của mình về những câu thơ này cần chân thực, nói đúng những suy nghĩ và cảm xúc của mình, tránh công thức.

Câu 4. Vì sao tác giả viết :

Một con cò thôi

Con cò mẹ hát

Cũng là cuộc đời

Vỗ cánh qua nôi.

Hình ảnh con cò trong những câu thơ này mang ý nghĩa biểu tượng về điều gì ?

Trả lời:

Trong bốn câu thơ này, hình ảnh con cò được mở rộng thêm về ý nghĩa biểu tượng. Nếu ở trên, con cò tượng trưng cho tấm lòng của mẹ "Đi hết đời, lòng mẹ vẫn theo con", thì ở đây "con cò" trong lời hát ru là cuộc đời rộng lớn "vỗ cánh qua nôi" của đứa trẻ. Vì sao nhà thơ lại có thể viết như vậy ? Bởi vì cánh cò trong những lời hát ru gợi lên những gian lao, vất vả của bao số phận con người - người lao động, người mẹ cũng như những phẩm chất tốt đẹp của họ. Đồng thời, hình ảnh con cò trong ca dao hát ru còn gợi ra vẻ đẹp thanh bình, khung cảnh làng quê, gắn liền với cuộc sống, mơ ước bao đời của dân tộc ta.

Câu 5. Nêu cảm nhận của em về hình ảnh người mẹ trong đoạn trích bài thơ Ngồi buồn nhớ mẹ ta xưa... của Nguyễn Duy ở phần Đọc thêm, trang 49, SGK.

Trả lời:

Để cảm nhận được đúng và sâu về hình ảnh người mẹ trong những câu thơ của Nguyễn Du, em cần đọc đi đọc lại đoạn thơ, chú ý đến các từ ngữ và hình ảnh đặc sắc, gây được ấn tượng rõ rệt. Cũng cần lắng nghe âm điệu và phát hiện ra giọng điệu của đoạn thơ ; rồi vận dụng liên tưởng, tưởng tượng, kinh nghiệm và hiểu biết thực tế của chính mình để suy ngẫm, phát hiện ý nghĩa và giá trị thẩm mĩ của hình ảnh người mẹ trong đoạn thơ.

I. Tìm hiểu tác phẩm

1. Tác giả

Chế Lan Viên (1920 – 1989) tên khai sinh là Phan Ngọc Hoan, ông là một trong những nhà thơ hàng đầu của nền thơ ca Việt Nam thế kỷ XX.
Thơ của ông mang âm hưởng nghệ thuật độc đáo, rõ nét, đậm chất trí tuệ và tính hiện đại. Hình ảnh trong thơ của ông phong phú và đa dạng, đó là sự kết hợp giữa thực và ảo, có sự liên tưởng, tưởng tượng nhiều bất ngờ kỳ thú.
Ông có những tác phẩm nổi tiếng như: Điêu tàn, Ánh sáng và phù sa, Hoa ngày thường – Chim báo bão, …

2. Tác phẩm

Bài thơ con cò được sáng tác năm 1962, in trong tập Hoa ngày thường – Chim báo bão
Bố cục tác phẩm
Phần I: Hình ảnh con cò xuất hiện trong lời ru của mẹ đến với tuổi ấu thơ
Phần II: Hình ảnh con cò và lời ru của mẹ đã in đậm trong tiềm thức suốt cuộc đời của con
Phần III: Ý nghĩa của lời ru của mẹ và tình mẹ đối với cuộc đời mỗi con người.

II. Hướng dẫn soạn bài Con cò Ngữ văn 9

1. Câu 1 trang 48 SGK Ngữ văn 9 tập 2

Qua hình tượng con cò trong bài thơ, nhà thơ muốn nói vè người mẹ, những người phụ nữ có cuộc sống vất vả, nhọc nhằn những có một tấm lòng ca đẹp và những lời hát ru giản dị đi sâu vào tiềm thức mỗi người

2. Câu 2 trang 48 SGK Ngữ văn 9 tập 2

Bài thơ được tác giả chia thành 3 đoạn, nội dung chính của từng đoạn là

Phần I: Hình ảnh con cò xuất hiện trong lời ru của mẹ đến với tuổi ấu thơ
Phần II: Hình ảnh con cò và lời ru của mẹ đã in đậm trong tiềm thức suốt cuộc đời của con
Phần III: Ý nghĩa của lời ru của mẹ và tình mẹ đối với cuộc đời mỗi con người.
Ý nghĩa biểu tượng của hình tượng con cò được bổ sung, biến đổi qua các đoạn thơ là:

Hình ảnh con cò trong đoạn thơ thứ 1 là hình ảnh con cò trong lời ru của mẹ, hình ảnh con cò còn tượng trưng cho mẹ và tuổi thơ của con. Trong đoạn thơ thứ hai hình ảnh con cò theo con trên những bước đường đời, theo con trên những ước mơ và hành trình của tuổi trẻ. Cuối cùng hình ảnh con cò khơi nguồn cho những triết lí sâu xa về lòng mẹ và lời ru.

3. Câu 3 trang 48 SGK Ngữ văn 9 tập 2

Trong đoạn đầu bài thơ, những câu ca dao đã được vận dụng là

- Con cò bay lả bay la

Bay từ cổng phủ, bay ra cánh đồng

- Con cò bay lả bay la

Bay từ cửa phủ bay về Đồng Đăng

- Con cò mày đi ăn đêm

Đậu phải cành mềm, lộn cổ xuống ao

Ông ơi ông vớt tôi nao

Tôi có lòng nào ông hãy xáo măng

Có xáo thì xáo nước trong

Đừng xáo nước đục, đau lòng cò con.

Cách vận dụng ca dao của tác giả vô cùng khéo léo, tác giả không trích đoạn toàn bộ bài ca dao mà chỉ trích vài chữ nhằm gợi ra sự liên tưởng trong trí nhớ của mỗi người, tạo ra một không gian và khung cảnh quen thuộc trong cuộc sống xưa, nhằm gợi lại nỗi nhớ trong trái tim mỗi người. Đồng thời, những bài ca dao trên còn làm cho ta liên tưởng tới những người mẹ, những người phụ nữ xưa.

4. Câu 4 trang 48 SGK Ngữ văn 9 tập 2

Con dù lớn vẫn là con của mẹ,

Đi hết đời, lòng mẹ vẫn theo con.

Hình ảnh con cò trong câu thơ trên biểu tượng cho tình mẹ, cho sự nâng niu, dìu dắt của người mẹ. Tình cảm đó theo con đến tận cuối cuộc đời. Câu thơ chứa đựng tình yêu thương vô bờ bến và sự hy sinh của người mẹ dành cho con

Một con cò thôi

Con cò mẹ hát

Cũng là cuộc đời

Vỗ cánh qua nôi

Đoạn thơ đúc kết một quy luật bền vững đó là tình cảm và sự thương yêu của mẹ dành cho con là vô bờ bến. Lời ru của mẹ là khúc hát theo con suốt cả cuộc đời. Cánh cò trong đoạn thơ hay chính là sự hóa thân của người mẹ. Hình ảnh con cò vỗ cánh qua nôi như đang che chở, bao bọc và đang dõi theo con suốt cả cuộc đời

5. Câu 5 trang 48 SGK Ngữ văn 9 tập 2

Bai thơ được viết theo thể thơ tự do, ít vần, câu dài ngắn khác nhau, có nhiều chỗ lặp có âm điệu như lời ru của mẹ
Giọng điệu triết lí suy ngẫm, nhịp điệu có âm hưởng như lời hát ru con.
Các yếu tố ấy đã tạo ra sự liên tưởng, tưởng tượng phong phú của tác giả. Những hình ảnh trong thơ vừa giản dị, gần gũi lại mang nhiều ý nghĩa sâu sắc.

III. Luyện tập bài Con cò Ngữ văn 9 tập 2

1. Câu 1 trang 48 SGK Ngữ văn 9 tập 2

Trong bài thơ Khúc hát ru những em bé ngủ trên lưng mẹ của Nguyễn Khoa Điềm: Tác giả đã lồng ghép lời ru vào những đoạn thơ khác trong tác phẩm. Có những lời ru trực tiếp từ người mẹ, thể hiện tình yêu thương của người mẹ dành cho con. Tình yêu con hòa trong tình yêu đất nước, tình yêu cách mạng. Lời ru còn là niềm ước mong có được cuộc sống ấm no, tự do và niềm tin vào cuộc kháng chiến
Trong bài thơ Con cò của Chế Lan Viên: Lời ru xuất hiện ở đoạn thơ thứ 1 của tác phẩm. Bài thơ không trích dẫn trực tiếp mà chỉ gợi lại bài hát ru đẻ nói lên tình yêu thương của mẹ, ý nghĩa của lời ru nhằm khắc họa sự hy sinh, tảo tần và tình yêu thương của người mẹ dành cho con. Lời ru mang ý nghĩa nhân văn sâu sắc.

2. Câu 2 trang 48 SGK Ngữ văn 9 tập 1

Đoạn thơ trên đã khắc họa tình yêu thương của người mẹ dành cho con. Tình mẹ được tác giả lồng ghép, đặt tương quan so sánh với hình ảnh con cò. Mẹ sẽ che chở, nâng đỡ con trên mỏ nẻo đường “Cò sẽ tìm con”,”Cò sẽ yêu con”. Tình yêu của mẹ như cánh cò trắng đi theo con, bên cạnh con, mãi mãi yêu con. Sự hy sinh và tình yêu của mẹ như cánh cò che chở cho con trước mọi khó khăn, chông gai phía trước dù có là lên rừng hay xuống bể. Hai câu thơ cuối như một sư khẳng định chắc chắn đồng thời đó còn là lời khái quát chân thành của nhà thơ về tình mẫu tư “Con dù lớn vẫn là con của mẹ”. Đúng vậy, trong mắt mẹ còn dù có trưởng thành, có lớn lên bao nhiêu đi chăng nữa thì trong mắt mẹ con vẫn mãi chỉ như một con cò bé bỏng “Đi suốt cuộc đời lòng mẹ vẫn theo con”. Cuộc sống dù có biến chuyển thì tấm lòng của mẹ, sự yêu thương và hy sinh của mẹ dành cho còn vẫn không có gì thay đổi.

Câu 1 (trang 48 SGK Ngữ văn 9, tập 2):

Bài thơ phát triển từ một hình tượng bao trùm là hình tượng con cò quen thuộc trong những câu hát ru. Qua hình tượng con cò, tác giả nhằm nói về điều gì?

Trả lời:

Bài thơ phát triển từ một hình tượng bao trùm là hình tượng con cò quen thuộc trong những câu hát ru truyền thống:

- Con cò là tượng trưng cho hình ảnh người nông dân, người phụ nữ trong một cuộc sống đầy vất vả, lo toan, nhọc nhằn và gian khó nhưng vẫn luôn thể hiện được những đức tính tốt đẹp và niềm vui sống lạc quan.

- Riêng trong bài thơ này, hình tượng con cò biểu trưng cho tầm lòng người mẹ và những lời hát ru quen thuộc.

Câu 2 (trang 48 SGK Ngữ văn 9, tập 2):

Bài thơ được tác giả chia làm ba đoạn. Nội dung chính của mỗi đoạn là gì? Ý nghĩa biểu tượng của hình tượng con cò được bổ sung, biến đổi như thế nào qua các đoạn thơ?

Trả lời:

Bài thơ chia làm ba đoạn:

- Bố cục:

+ Đoạn 1: Con cò từ trong lời mẹ hát đã đến với tuổi ấu thơ.

+ Đoạn 2: Con cò vào tiềm thức tuổi nhỏ và sẽ theo con người đi suốt cuộc đời.

+ Đoạn 3: Ý nghĩa của lời ru và tình mẹ đôi với cuộc đời mỗi con người.

- Ý nghĩa biểu trưng của con cò có sự phát triển:

+ Con cò trong lời ru (đoạn 1) biến thành con cò mang tình cảm của mẹ mãi dõi theo bước chân con (đoạn 2) và trở thành biểu tượng cho lời ru, cho lòng mẹ theo con suốt đời.

+ Con cò trong lời hát trở thành con cò nâng đỡ, dìu dắt con; thành con cò đồng hành với con suốt đời trong một tình yêu thiêng liêng, cao cả.

Câu 3 (trang 48 SGK Ngữ văn 9, tập 2):

Trong đoạn đầu bài thơ, những câu ca dao nào đã được vận dụng? Nhận xét về cách vận dụng ca dao của tác giả.

Trả lời:

Trong đoạn đầu bài thơ, tác giả đã sử dụng ít nhất ba bài ca dao. Ông chỉ lấy lại một vài chữ trong mỗi bài nhằm gợi nhớ các bài ấy:

Con cò bay lả bay la

Bay từ cổng phủ bay ra cánh đồng

Con cò bay lả bay la

Bay từ cửa phủ bay về Đồng Đăng

- Con cò mày đi ăn đêm

Đậu phải cành mềm lộn cổ xuống ao

Ông ơi ông vớt tôi nao

Tôi có lòng nào ông hãy xáo măng

Có xáo thì xáo nước trong

Đừng xáo nước đục đau lòng cò con.

Trong hai bài ca dao đầu, hình ảnh con cò gợi tả một không gian, một khung cảnh quen thuộc xa xưa với nhịp điệu nhẹ nhàng, thong thả của cuộc sống thời ấy.

Trong bài ca dao còn lại (Con cò mày đi ăn đêm ) con cò tượng trưng cho những con người, đặc. biệt là người phụ nữ, người mẹ nhọc nhằn lặn lội, vất vả, lo toan để kiếm sống vì con.

Câu 4 (trang 48 SGK Ngữ văn 9, tập 2):

Ở bài thơ này có những câu thơ mang tính khái quát. Ví dụ:

- Con dù lớn vẫn là con của mẹ,

Đi hết đời, lòng mẹ vẫn theo con.

- Một con cò thôi,

Con cò mẹ hát

Cũng là cuộc đời

Vỗ cánh qua nôi

Em hiểu như thế nào về những câu thơ trên?

Trả lời:

- Con cò là biểu tượng về lòng mẹ, về sự dìu dắt, nâng đỡ dịu dàng, trìu mến của người mẹ. Thấu hiểu điều này, nhà thơ đã khái quát một quy luật của tình mẹ con có ý nghĩa vững bền, rộng lớn và sâu sắc:

Con dù Lớn vẫn là con của mẹ

Đi hết đời, lòng mẹ vẫn theo con.

- Bốn câu thơ còn lại vừa mang âm hưởng lời ru vừa đúc kết ý nghĩa thiên vị và sâu sắc của hình tượng con cò:

“Một con cò thôi

Con cò mẹ hát

Cũng là cuộc đời

Vỗ cánh qua nôi”

- Hình ảnh đẹp một cách thơ mộng và có ý nghĩa sâu xa. Cánh cò vỗ qua nôi chẳng khác chi dáng mẹ nghiêng xuống nôi con chở che thì thầm những lời tha thiết của tình mẹ muôn đời dịu ngọt.

Câu 5 (trang 48 SGK Ngữ văn 9, tập 2):

Nhận xét về thể thơ, nhịp điệu, giọng điệu của bài thơ. Các yếu tố ấy có tác dụng như thế nào trong việc thể hiện tư tưởng, cảm xúc của nhà thơ?

Trả lời:

- Thể thơ tự do nhưng các đoạn thường bắt đầu bằng những câu thơ ngắn có cấu trúc giống nhau, nhiều chỗ lặp lại gợi được âm hưởng lời ru.

- Giọng điệu suy ngẫm triết lí.

- Hình ảnh: Nhà thơ đã khéo vận dụng sáng tạo hình ảnh con cò trong ca dao. Đó chính là điểm tựa cho những liên tưởng, tưởng tượng sáng tạo mớ rộng của nhà thơ.

=> Thể hiện cảm xúc đa dạng, nhất quán, sáng tạo.

Luyện tập

Trả lời câu hỏi (trang 48 Ngữ Văn lớp 9 Tập 2):

Câu 1. Đọc lại bài Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ của Nguyễn Khoa Điềm (Ngữ Văn 9, tập một, bài 12). Đối chiếu với bài Con cò và chỉ ra cách vận dụng lời ru ở mỗi bài thơ.

Trả lời:

Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ

-Lời ru xuất hiện đan xen với những đoạn thơ khác trong tác phẩm.

-Lời ru thể hiện tình yêu thương của người mẹ dành cho con. Tình yêu này được chuyển hóa, đồng nhất với những tình cảm lớn lao, như tình đồng bào (mẹ thương bộ đội, mẹ thương làng đói), tình yêu quê hương đất nước (mẹ thương đất nước).

-Lời ru thể hiện ước mơ của người mẹ về cuộc sống ấm no, hạnh phúc, tự do song song với nó là niềm tin vào kháng chiến của dân tộc sẽ toàn thắng.

Con cò

-Lời ru xuất hiện ở Đoạn I của bài thơ.

-Lời ru là dáng nhìn của cội nguồn văn hóa dân gian (những lời ru truyền thống). Lời ru ấy còn nhằm khác họa hình ảnh người mẹ tảo tần, vất vả để chăm lo cho con thơ. Những nỗi vất vả ấy mẹ âm thầm chịu đựng để con có được những giấc ngủ an lành, không phân vân.

-Lời ru mang tinh thần nhân văn, nâng đỡ những tâm hồn trẻ thơ.

Câu 2. Viết một đoạn văn bình những câu thơ sau:

Dù ở gần con,

Dù ở xa con,

Lên rừng xuống bể,

Cò sẽ tìm con,

Cò mãi yêu con.

Con dù lớn vẫn là con của mẹ,

Đi hết đời, lòng mẹ vẫn theo con.

Trả lời:

Đoạn thơ trên kết tinh những suy ngẫm, triết lý sâu sắc của nhà thơ Chế Lan Viên về tình mẫu tử thiêng liêng. Tình mẹ được nhà thơ đặt trong tương quan so sánh với hình ảnh cò, cánh cò. "Cò sẽ tìm con", "cò mãi yêu con" cũng như tấm lòng bao la của mẹ dù con ở đâu, dù là lúc nào, dù con làm gì mẹ vẫn luôn ở cạnh bên và trao cho con tình cảm yêu thương không gì có thể thay thế được. Tình yêu của mẹ như cánh cò chở che cho con trước những khó khăn, giông bão của cuộc đời. Hai câu thơ cuối cùng là lời khái quát vừa sâu sắc, lại vừa chân thành của nhà thơ về triết lý của tình mẫu tử. Đối với mẹ, con lúc nào cũng bé nhỏ và cần được nâng đỡ, chở che. Cuộc sống dù có biến chuyển, đối thay như thế nào thì tình yêu thương của mẹ vẫn nồng ấm, đong đầy, chữa lành những vết thương lòng cho con, nâng bước con trên những chặng đường dài. Đoạn thơ với những phép lặp cấu trúc "dù ở", hình ảnh "cò" mang tính biểu tượng cao được lặp lại hai lần, cùng với những câu văn có dung lượng ngắn, nhịp thơ nhanh, đã góp phần thể hiện thành công, cảm động triết lý về tình mẫu tử của nhà thơ.

Bố cục

Bố cục: 3 phần

- Khổ 1: Hình ảnh con cò theo lời ru đến với tuổi thơ con, đó là biểu tượng cho cuộc đời lam lũ của mẹ.

- Khổ 2: Hình ảnh con cò trong tiềm thức của con và theo con suốt cuộc đời dài rộng.

- Khổ 3: Ý nghĩa lời ru qua hình ảnh con cò, con cò là biểu tượng cho tấm lòng người mẹ.

Nội dung chính

Khai thác hình tượng con cò trong những câu hát, lời ru, bài thơ “Con cò” của Chế Lan Viên ngợi ca tình mẹ và ý nghĩa của lời ru trong cuộc đời mỗi người.

I - KIẾN THỨC CƠ BẢN CẦN NẮM VỮNG

1. Chế Lan Viên (1920 - 1989) tên khai sinh là Phan Ngọc Hoan, quê ở huyện Cam Lộ, tỉnh Quảng Trị, nhưng lớn lên ở Bình Định. Trước Cách mạng, Chế Lan Viên đã nổi tiếng trong phong trào Thơ mới với tập Điêu tàn (1937). Sau đó, ông theo cách mạng và kháng chiến. Chế Lan Viên là một trong những tên tuổi hàng đầu của nền thơ Việt Nam hiện đại. Năm 1996, ông được Nhà nước truy tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật.

2. Bài thơ Con cò được sáng tác năm 1962, in trong tập Hoa ngày thường - Chim báo bão (1967) của Chế Lan Viên.

3. Khai thác hình tượng con cò trong những câu hát ru, Chế Lan Viên ca ngợi tình mẹ và ý nghĩa của lời ru đối với cuộc sống của con người. Bài thơ thành công trong việc vận dụng sáng tạo ca dao, có những câu thơ đúc kết những suy ngẫm sâu sắc.

II - HƯỚNG DẪN ĐỌC - HIỂU VĂN BẢN

Câu 1. Bài thơ phát triển từ hình tượng con cò trong những câu hát ru. Con cò trong ca dao là hình ảnh thiên nhiên, hình ảnh người nông dân, người phụ nữ trong cuộc sống cần cù, vất vả. Chế Lan Viên chỉ khai thác hình ảnh con cò là biểu trưng cho tấm lòng của mẹ và những lời hát ru.

Câu 2. Bài thơ được chia làm ba đoạn :

Đoạn 1 : Hình ảnh con cò trong những câu ca dao đến với em bé qua những lời ru của mẹ.

Đoạn 2 : Hình ảnh con cò theo em nhỏ trên suốt chặng đường đời.

Đoạn 3 : Từ hình ảnh con cò, suy ngẫm và triết lí về ý nghĩa của lời ru và lòng mẹ đối với cuộc đời của mỗi con người.

Ý nghĩa biểu trưng của con cò có sự phát triển : con cò trong lời ru (đoạn 1) biến thành con cò mang tình cảm của mẹ mãi dõi theo bước chân con (đoạn 2) và trở thành biểu tượng cho lời ru, cho lòng mẹ theo con suốt đời. Con cò trong lời hát thành con cò nâng đỡ, dìu dắt con ; thành con cò đồng hành với con suốt đời trong một tình yêu thiêng liêng, cao cả.

Câu 3. Những câu ca dao đã được vận dụng trong bài thơ :

- Con cò bay lả, bay la,

Bay từ cổng phủ bay ra cánh đồng.

Con cò bay lả, bay la,

Bay từ cửa phủ bay về Đồng Đăng.

- Con cò mà đi ăn đêm,

Đậu phải cành mềm lộn cổ xuống ao.

Ông ơi ông vớt tôi nao,

Tôi có lòng nào, ông hãy xáo măng.

Tác giả không đưa cả câu ca dao vào thơ mà chỉ lấy một vài từ, cụm từ để gợi không gian và sự êm đềm của hình ảnh con cò bay lả bay la. Với bài ca dao sau về con cò ăn đêm, tác giả cũng chỉ lấy những từ cơ bản để nói về sự vất vả, nguy hiểm của con cò ăn đêm, gợi nhớ sự lận đận, nhọc nhằn của những người mẹ. Đây là sự vận dụng ca dao một cách độc đáo, sáng tạo.

Câu 4. Con dù lớn vẫn là con của mẹ,

Đi hết đời, lòng mẹ vẫn theo con.

Đây là câu thơ khái quát tình yêu mà mẹ dành cho con. Con dù lớn thế nào, vẫn là người con bé nhỏ của mẹ, vẫn cần được chăm sóc, chở che. Tình mẹ sẽ theo con suốt cuộc đời.

Một con cò thôi,

Con cò mẹ hát

Cũng là cuộc đời

Vỗ cánh qua nôi.

Bài hát của mẹ có hình ảnh những con cò trong ca dao. Nhưng con cò đã vượt lên trên những hình ảnh thông thường, trở thành biểu tượng của tình cảm. Cò dẫn con đi học, cò bay mãi trong câu văn con viết, cò theo con suốt đời. Con cò là hình ảnh cuộc đời vỗ cánh qua nôi, là cuộc đời mẹ và cũng là cuộc đời bao bà mẹ thương con.

Câu 5. Thể thơ của bài Con cò là thơ tự do, tác giả dễ dàng thể hiện những biến đổi của cảm xúc. Tuy vậy, sự lặp lại lời ru : "Ngủ yên ! Ngủ yên việc đưa lời ru à ơi tạo cho bài thơ có âm hưởng lời hát ru. Nhưng đây không phải là bài hát ru theo kiểu hát, mà lời ru gợi ra những suy ngẫm, triết lí, nên không cuốn người ta vào giai điệu đều đều, êm ái mà hướng tâm trí vào suy ngẫm, chiêm nghiệm. Điều đó làm cho việc thể hiện cảm xúc đa dạng, nhất quán và sáng tạo.