Top 5 Bài văn phân tích những câu tục ngữ về con người và xã hội lớp 7 hay nhất

Trong cuộc sống, đạo đức là một yếu tố rất quan trọng, nó thể hiện sự văn minh, lịch sự, nếp sống, tính cách, và phần nào có thể đánh giá được phẩm chất, giá trị bản thân con người. Và có rất nhiều mặt để đánh giá đạo đức, phẩm chất của con người. Một trong số đó là sự biết ơn, nhớ ghi công lao mà người khác đã giúp đỡ mình. Đó cũng là một chân lí thiết thức trong đời thường. Chính vì vậy ông cha ta có câu: “Ăn quả nhớ kẻ trồng cây” hay “Uống nước nhớ nguồn”.Cả hai câu tục ngữ trên đều mang một triết lí nhân văn sâu sa. Đó là cần phải biết ơn những người đã mang lại cuộc sống ấm no, hạnh phúc cho chúng ta.

Câu đầu tiên mượn hình ảnh “ăn quả” và “trồng cây” ý muốn nói, khi được hưởng thụ những trái ngọt, trái thơm, cần nhớ tới công sức, mồ hôi nước mắt của người đã làm ra nó. Điều đó được ẩn dụ nhằm khuyên răn thái độ của mỗi con người xử sự sao cho đúng, cho phải đối với những người đã giúp đỡ mình để không phải hổ thẹn với lương tâm. Hành động đó đã thể hiện một tư tưởng cao đẹp, một lối ứng xử đúng đắn. Lòng biết ơn đối với người khác đó chính là một truyền thống tốt đẹp của ông cha ta từ xưa tới nay. Đó cũng chính là biết sống ân nghĩa mặn mà, thuỷ chung sâu sắc giữa con người với con người.

Tất cả những gì chúng ta đang hưởng thụ hiện tại không phải tự dưng mà có. Đó chính là công sức của biết bao lớp người. Từ những bát cơm dẻo tinh trên tay cũng do bàn tay người nông dân làm ra, một hạt lúa vàng chín giọt mồ hôi mà. Rồi đến tấm áo ta mặc, chiếc giày ta đi cũng đều bởi những bàn tay khéo léo của người thợ cùng với sự miệt mài, cần cù trong đó. Những di sản văn hoá nghệ thuật, những thành tựu độc đáo sáng tạo để lại cho con cháu. Còn nhiều, rất nhiều những công trình vĩ đại nữa mà thế hệ trước đã làm nên nhằm mục đích phục vụ thế hệ sau. Tất cả, tất cả cũng chỉ là những công sức lớn lao, sự tâm huyết của mỗi người dồn lại đã tạo nên một thành quả thật đáng khâm phục để ngày nay chúng ta cần biết ơn, phục hồi, tu dưỡng, phát triển những di sản đó. Những lòng biết ơn, kính trọng không phải chỉ là lời nói mà còn cần hành động để có thể thể hiện được hết ân nghĩa của ta. Đó chính là bài học thiết thực về đạo lí mà mỗi con người cần phải có.

Đến câu tục ngữ thứ hai “Uống nước nhớ nguồn”. Cũng giống câu tục ngữ thứ nhất. Câu tục ngữ này đều mang ý ẩn dụ dưới hình thức cụ thể, sinh động. Nước chính là thứ chúng ta hưởng thụ còn nguồn chính là người tạo ra cái để chúng ta hưởng thụ đó. Câu tục ngữ này chỉ vẻn vẹn có bốn chữ mà ý tứ sâu xa ẩn dưới cấu trúc mô hình điều kiện, hệ quả. Nói đến nước trong nguồn là nói đến sự mát mẻ, thanh tao. Và nguồn nước sẽ mãi không bao giờ vơi cạn. Chữ “nhớ” trong câu là một từ quan trọng, tâm điểm của câu tục ngữ.

Ý nghĩa câu tục ngữ này thể hiện mối quan hệ tốt đẹp giữa con người với con người. Lòng nhớ ơn luôn mang một tình cảm cao đẹp, thấm nhuần tư tưởng nhân văn. Nó giáo dục chúng ta cần biết ơn tổ tiên, ông bà, cha mẹ, những anh hùng vĩ đại đã hi sinh, lấy thân mình, mồ hôi xương máu để bảo vệ nền độc lập cho đất nước, giữ vững bình yên vùng trời Tổ quốc cho chúng ta có những năm tháng sống vui sống khoẻ và có ích cho xã hội, phần để thực hiện đúng trách nhiệm, bổn phận của chúng ta, phần vì không hổ thẹn với những người ngã xuống giành lấy sự độc lập. Có ai hiểu được rằng, một sự biết ơn được thể hiện như một đoá hoa mai ửng hé trong nắng vàng, một lòng kính trọng bộc lộ như một ánh sao đêm sáng rọi trên trời cao. Đó là những cử chỉ cao đẹp, những hành động dù chỉ là nhỏ nhất cũng đều mang một tấm lòng cao thượng. Những người có nhân nghĩa là những người biết ơn đồng thời cũng biết giúp đỡ người khác mà không chút tính toan do dự. Chính những hành động đó đã khơi dậy tấm lòng của biết bao nhiêu con người, rồi thế giới này sẽ mãi là một thế giới giàu cảm xúc.

Tóm lại hai câu tục ngữ trên giúp ta hiểu được về đạo lí làm người. Lòng tôn kính, sự biết ơn không thể thiếu trong mỗi con người, đặc biệt là thế hệ trẻ hôm nay. Chúng ta luôn phải trau dồi những phẩm chất cao quý đó, hãy biết rèn luyện, phấn đấu bằng những hành động nhỏ nhất vì nó không tự có trong mỗi chúng ta. Chúng ta cần phải biết ơn những người đã có công dẫn dắt ta trong cuộc sống nhất là đối với những người trực tiếp giúp đỡ chỉ bảo ta như cha mẹ, thầy cô. Bài học đó sẽ mãi là một kinh nghiệm sống ẩn chứa trong hai câu tục ngữ trên và nó có vai trò, tác dụng rất lớn đối với cuộc sống trên hành tinh này.

Tục ngữ là bộ bách khoa toàn thư về những kinh nghiệm mà nhân dân lao động đã chiêm nghiệm qua thực tiễn đời sống, lao động sản xuất hàng nghìn năm. Người lao động xưa thường mượn lời ca tiếng hát, câu hò, câu nói ngắn gọn để ghi chép, lưu giữ đời sống lao động sản xuất và tình cảm con người. Đời sống con người và xã hội chiếm một phần lớn trong kho tàng tục ngữ ở nước ta. Tục ngữ về con người và xã hội luôn chú trọng tôn vinh giá trị con người, đưa ra nhận xét, lời khuyên về phẩm chất, lối sống mà con người cần phải có. Tục ngữ về con người và xã hội thường sử dụng các biện pháp tu từ như: so sánh, ẩn dụ, đối lập… Đặc biệt là cách hiệp vần lưng hay vần chân đã tạo nên nhịp diệu dễ nhớ dễ thuộc.

Thân bài:
Chùm tục ngữ về con người và xã hội được trích học trong sách Ngữ văn lớp 7 tập trung vào ba nội dung chính:

Câu 1, 2, 3: Tục ngữ nói về giá trị, vẻ đẹp và phẩm chất của con người.

Câu 4, 5, 6: Tục ngữ về học tập, rèn luyện và tu dưỡng đạo đức làm người.

Câu 7, 8, 9: Tục ngữ về quan hệ ứng xử và đạo lí sống.

Câu 1:

“Một mặt người bằng mười mặt của”.

Cách dùng từ “mặt người” và cách nhân hóa “mặt của” tạo điểm nhấn sinh động về từ ngữ và nhịp điệu cho câu tục ngữ. Bằng cách so sánh “mặt người” và “mặt của”, nhân dân ta đã thể hiện rõ quan niệm đề cao giá trị con người hơn mọi giá trị của cải khác. Từ đó, dân gian muốn khuyên nhủ chúng ta trong cuộc sống phải biết coi trọng con người vì dó là vốn quý nhất.

Câu 2:

“Cái răng, cái tóc là góc con người”.

Câu tục ngữ dễ nhớ và ngân nga trong lòng người đọc bởi cách hiệp vần “tóc” và “góc”. “Góc con người” là một phẩn vẻ dẹp của con người. Câu tục ngữ khuyên con người phải biết giữ gìn răng, tóc cho sạch đẹp vì đó là một phần thể hiện hình thức, nói rộng ra là nhân cách con người. Ẩn sâu trong đó là cách đánh giá của dân gian về vẻ đẹp con người toát lên từ những biểu hiện nhỏ nhất.

Câu 3:

“Đói cho sạch, rách cho thơm”

Đói và rách là hai biểu hiện của sự nghèo khó. Sạch và thơm là biểu hiện của lối sống ngăn nép, sạch sẽ. Bằng cách nói ví von, người xưa muốn khuyên rằng dù có nghèo khổ cũng phải có lối sống trong sạch, liêm khiết, không vì của cải mà đánh mất nhân cách của mình

.

Câu 4:

“Học ăn, học nói, học gói, học mở”

Ăn, nói, gói, mở thể hiện bốn hoạt động của con người. Lối trùng điệp cú pháp khiến câu tục ngữ trở nên rắn rỏi, gây sự chú ý sâu sắc. Qua câu nói ngắn gọn, người xưa muốn khuyên rằng phải học ăn, học nói sao cho mực thước, tế nhị, khéo léo.

Câu 5:

“Không thầy đố mày làm nên”

Thầy là người hướng dẫn, dạy dỗ ta nên người. Chúng ta có được hiểu biết chắc chắn là bởi có người thầy biết truyền thụ. Không có thầy chúng ta không có được kiến thức và sẽ không làm nên được gì. Câu tục ngữ tuy tuyệt đối vai trò của người thầy đối với thành công của mỗi con người nhưng điều đó là cần thiết. Bởi, không ai có thể thành công mà không học hỏi từ đâu đó. Ai dạy cho ta bài học có ý nghĩa đó là thầy thầy ta.

Câu 6:

“Học thầy không tày học bạn”

Học ở thầy là rất quan trọng. Tuy nhiên, học ở bạn cũng hết sức cần thiết. và nhiều khi “Học thầy không tày học bạn”. Câu tục ngữ tuy có phần đề cao việc học ở bạn bè. Bạn bè là người thấu hiểu, gần gũi nên dễ học dễ hỏi hơn người thầy. Bởi thế, vừa học ở thầy, vừa học ở bạn cho ta kiến thức chắc chắn, sinh động.

Câu 7:

“Thương người như thể thương thân”

Thương thân là thương yêu và quý trọng bản thân mình. Thương người là yêu thương và quý trọng người khác. Câu tục ngữ có ý nghĩa là phải biết yêu thương quý trọng người khác như yêu thương và quý trọng bản thân mình. Mỗi người cần biết cảm thông chia sẻ, giúp đỡ người khác, xem sự đau khổ của họ chính là sự đau khổ của mình. Nếu ai cũng đề cao đạo lí thương người như thể thương thân thì xã hội sẽ có nhiều mối quan hệ tốt đẹp “mình vì mọi người, mọi người vì mình”.

Câu 8:

“Ăn quả nhớ kẻ trồng cây”

Quả là kết tinh của sức lao động. Kẻ trồng cây là người đã bỏ công sức để làm nên thành quả lao động ấy. Bằng lối ẩn dụ sâu kín, người xưa muốn khuyên chungt a rằng khi thụ hưởng một thành quả lao động nào đó phải biết quý trọng công sức người đã tạo ra thành quả lao động ấy. Từ đó, biết quý trọng vật chất, quý trọng cuộc sống, không quên ơn bội nghĩa.

Câu 9:

“Một cây làm chẳng nên non Ba cây chụm lại nên hòn núi cao”.

Câu tục ngữ trên đã dùng biện pháp tu từ hoán dụ: “một cây”- chỉ một cá thể, “’ba cây”- chỉ tập thổ. Từ “chụm lại” mang ý nghĩa ẩn dụ, chỉ sự hội tụ, chung sức chung lòng lại thì sẽ đem đến một kết quả mới. Một cá thể không thể làm nên đựợe việc lớn, nhưng nhiều cá thể tập hợp lại thì việc gì cũng thành công. Từ đó, lời khuyên mà câu tục ngữ đưa ra phải biết đoàn kết sẽ tạo nên sức mạnh dẫn đến thành công. Bài học đúc rút lên từ hình ảnh giàu sức gợi hình.

Bàn luận:

Những câu tục ngữ, ca dao, hò vè rất hay là sáng tác của quần chúng… Những sáng tác ấy là những viên ngọc quý. Mỗi câú tục ngữ tuy ngắn gọn nhưng nội dung của nó đáng giá hàng ngàn pho sách. Bởi đó là kinh nghiệm quý báu của con người trong lao động, nông nghiệp, chăn nuôi, chài lưới… Tục ngữ thể hiện nhận thức sơ khai và giản đơn của con người đời sống lao động, con người và xã hội thuở ban đầu. Dần dần, theo thời gian, nó được hoàn thiện hơn nhưng vẫn chưa vượt qua được tính chủ quan, cảm tính của con người.

Tục ngữ là những câu nói ngắn gọn, đúc kết kinh nghiệm của cha ông ta từ ngàn đời nay về mọi lĩnh vực của cuộc sống, thiên nhiên, con người và xã hội. Những câu "Tục ngữ về con người và xã hội" đã đưa đến cho chúng ta những nhận xét, đánh giá và lời khuyên đầy ý nghĩa về con người. Câu tục ngữ đầu tiên đã làm nổi bật được giá trị, sự quý báu của con người.

Một mặt người bằng mười mặt của

Có thể thấy, cách nói "một mặt người" là cách nói hoán dụ để chỉ một con người. Còn "mười mặt của" chính là để chỉ của cải, vật chất, "mười mặt của" là để chỉ một số lượng của cải rất nhiều. Để rồi từ đó, tác giả so sánh "một mặt người" bằng với "mười mặt của" để khẳng định giá trị của con người. Mỗi con người có giá trị hơn rất nhiều của cải. Có thể thấy, ông cha ta xưa đã đặt giá trị của con người lên trên mọi thứ của cải, vật chất. Với họ, con người là thứ của cải quý giá nhất mà không có bất cứ thứ của cải, vàng bạc nào có thể sánh được. Từ đó, đưa ra lời khuyên đối với chúng ta cần phải biết quý trọng, thương yêu, bảo vệ con người, không để những thứ vàng bạc, của cải làm che lấp đi con người. Đồng thời, câu tục ngữ cũng đã phần nào thể hiện được hiện thực đời sống của ông cha ta, đó chính là mong muốn "con đàn cháu đống" để vui cửa vui nhà và làm tăng lực lượng sản xuất.

Câu thứ hai đề cập đến những cái làm nên giá trị, phẩm chất của một con người.

Cái răng, cái tóc là góc con người

"Góc" chính là một phần của vẻ đẹp. So với toàn bộ con người, "răng" và "tóc" chỉ là những chi tiết rất nhỏ song chúng lại góp phần làm nên vẻ đẹp của con người. Từ đó, qua câu tục ngữ, ông cha ta khuyên nhủ con người phải biết phải biết giữ gìn "răng", "tóc" cho thật đẹp bởi nó làm nên vẻ đẹp của con người và sâu xa hơn thế nữa, ông cha ta khuyên con người phải biết giữ gìn hình thức bên ngoài cho đẹp, cho gọn gàng, sạch sẽ vì nó góp phần thể hiện tính cách bên trong. Đồng thời, qua đó cũng thể hiện cách nhìn nhận, đánh giá con người của nhân dân ta.

Đói cho sạch, rách cho thơm

Câu tục ngữ với một hình thức đối lập độc đáo giữa hai về câu: "đói cho sạch" - "rách cho thơm" đã gợi lên nhiều ý nghĩa. "Đói", "rách" là những cách nói khái quát nhằm gợi lên cuộc sống nghèo khổ, cơ cực, thiếu thốn còn "sạch", "thơm" được dùng để chỉ những nét đẹp phẩm chất mà mỗi người cần phải giữ gìn. Với cách hiểu như thế, có thể thấy, có thể hiểu câu tục ngữ muốn khuyên con người dù cuộc sống có khó khăn, thiếu thốn, vất vả cũng cần phải ăn mặc sạch sẽ, thơm tho, gọn gàng. Song, không dừng lại ở đó, mượn cách nói về cách ăn mặc, ông cha ta còn muốn khuyên con người dù trong bất cứ hoàn cảnh nào cũng phải sống tốt, sống trong sạch, không được làm những điều xấu xa, tội lỗi.

Nếu như ba câu tục ngữ ở trên dùng để nói về phẩm chất, giá trị của con người thì câu tiếp theo, tác giả dân gian muốn nói về sự tỉ mỉ, chu đáo trong việc học.

Học ăn, học nói, học gói, học mở

Câu tục ngữ với điệp từ "học" được lặp lại nhiều lần vừa nêu lên cụ thể những điều cần phải học vừa nhấn mạnh vai trò to lớn, quan trọng của việc học. Cùng với việc sử dụng điệp ngữ "học" nhân dân ta đã kết hợp với các động từ theo thứ tự quan trọng dần. Từ đó, câu tục ngữ cho thấy sự tỉ mỉ, cẩn trọng của việc học, phải học từ cái nhỏ đến cái lớn, từ điều đơn giản đến phức tạp.

Tiếp đó, câu tục ngữ tiếp theo nêu lên vai trò của người thầy

"Không thầy đố mày làm nên"

Như chúng ta đã biết, "thầy" chính là người làm nghề dạy học, truyền bá kiến thức cho mọi người. "Mày" chính là cách nói khái quát để chỉ những người học trò. Từ cách hiểu đó có thể thấy câu tục ngữ đã làm bật nổi vai trò, công lao to lớn của người thầy giáo. Nếu không có thầy thì người học trò sẽ chẳng thể làm được việc gì thành công. Trong sự nghiệp của mỗi con người không thể thiếu đi bóng hình của thầy, bởi lẽ, hơn ai hết thầy chính là người vẽ đường, chỉ lối, dạy con người ta bao điều hay lẽ phải, bao bài học giá trị trong cuộc sống. Như vậy, với hình thức một lời thách đố, câu tục ngữ đã đề cao, khẳng định vai trò của người thầy đối với học trò, đối với sự thành công của mỗi con người. Vì vậy, chúng ta phải tôn trọng, biết ơn và khắc ghi công lao to lớn của người thầy đối với mình.

Nếu câu tục ngữ "Không thầy đố mày làm nên" nói về vai trò của người thầy thì câu tục ngữ "Học thầy không tày học bạn" lại nói đến vai trò của việc "học bạn". "Học bạn" chính là học hỏi ở bạn bè, ở những người xung quanh và xét đến cùng đó chính là việc tự học còn "không tày" chính là không bằng. Như vậy, ý câu tục ngữ muốn nói học thầy có những lúc không bằng học bạn. Từ đó, câu tục ngữ muốn nhấn mạnh vai trò của việc học bạn, của việc tự học của chính bản thân mỗi người.

Hai câu tục ngữ, một câu nói đến tầm quan trọng của người thầy, một câu lại nêu lên vai trò to lớn của việc học bạn, chúng đặt cạnh nhau, tưởng chừng như mâu thuẫn nhưng xét đến cùng, chúng lại bổ sung, hỗ trợ cho nhau, để thể hiện rõ nét quan niệm của nhân dân ta về việc học: trong học tập, thầy và bạn đều có vai trò vô cùng quan trọng.

Ba câu tục ngữ còn lại chính là lời khuyên, lời nhận xét của ông cha ta về quan hệ ứng xử, về cách sống của con người.

Thương người như thể thương thân

"Thương người" là tình cảm yêu thương dành cho những người xung quanh. "Thương thân" chính là tình thương mà mỗi người dành cho bản thân mình. Như vậy, câu tục ngữ với phép so sánh giữa "thương người" với "thương thân" với ý nói hãy thương yêu những người xung quanh như yêu thương chính bản thân mình. Thêm vào đó, với việc đặt "người" trước "thân" tác giả dân gian muốn nhấn mạnh đối tượng của tình yêu thương, từ đó khuyên con người hãy biết yêu thương đồng loại và đối xử với nhau bằng tình yêu thương, sự đồng cảm, lòng vị tha.

Không dừng lại khuyên con người về lối sống yêu thương, những câu "Tục ngữ về con người và xã hội" còn khuyên con người phải luôn biết ơn với người có công giúp đỡ mình. Điều đó thể hiện rõ nét qua câu tục ngữ "Ăn quả nhớ kẻ trồng cây". "Quả" chính là hoa quả nhưng hiểu rộng ra, nó là cách nói hình ảnh dùng để chỉ những thành công, những ngọt ngào mà con người nhận được. "Kẻ trồng cây" là người đã trồng cây để nó có thể thành quả và hơn thế nữa, đó là hình ảnh để chỉ những người đã có công gây dựng, giúp đỡ để tạo nên thành quả. Như vậy, xét về nghĩa đen, câu tục ngữ khuyên con người khi ăn quả phải nhớ ơn người đã trồng ra nó. Nhưng không dừng lại ở đó, ẩn sau nghĩa đen, nghĩa câu chữ chính là nghĩa hàm ngôn, tác giả muốn khuyên con người khi đã đạt đến thành công, gặt hái được nhiều thành quả tốt đẹp thì phải nhớ ơn đến người đã gây dựng, giúp đỡ mình để tạo nên được thành quả đó.

Và cuối cùng, câu tục ngữ khép lại những câu "Tục ngữ về con người và xã hội" đã nêu lên bài học về sự đoàn kết.

Một cây làm chẳng nên non

Ba cây chụm lại nên hòn núi cao.

Câu thơ đã sử dụng nhiều hình ảnh ẩn dụ độc đáo, "một cây" và "ba cây" ở đây không phải là những con số cụ thể mà là cách nói ẩn dụ. "Một cây" là hình ảnh ẩn dụ tượng trưng cho sự đơn lẻ còn "ba cây" chính là sự đoàn kết, liên kết lại với nhau. Từ đó có thể thấy nghĩa đen của câu tục ngữ chính là một cây không thể làm nên rừng cây nhưng nếu ba cây - nhiều cây chụm lại với nhau thì sẽ tạo thành núi, thành rừng cây. Để rồi từ nghĩa đen ấy, câu tục ngữ khuyên con người phải biết sống đoàn kết, giúp đỡ và gắn kết với nhau, bởi lẽ chia rẽ thì yếu còn đoàn kết thì sẽ tạo nên sức mạnh.

Tóm lại, chín câu tục ngữ, mỗi câu một nội dung khác nhau, nhưng chung quy lại, với cách nói giàu hình ảnh, lối nói so sánh, những câu "Tục ngữ về con người và xã hội" đã tôn vinh những giá trị tốt đẹp của con người, đồng thời cũng đưa ra nhận xét, lời khuyên ý nghĩa về những phẩm chất và lối sống mà con người cần phải có. Đó là những bài học có giá trị to lớn và ý nghĩa đối với mỗi người.

Tục ngữ là những lời vàng ý ngọc, kết tinh của trí tuệ dân gian qua bao đời nay. Ngoài những kinh nghiệm về thiên nhiên và lao động sản xuất, tục ngữ còn là kho báu về kinh nghiệm xã hội. Sau đây là một số câu tiêu biểu:

1. Một mặt người bằng nửa mặt của.
2. Cái răng, cái tóc là góc con người.
3. Đói cho sạch, rách cho thơm.
4. Học ăn, học nói, học gói, học mở.
5. Không thầy đố mày làm nên.
6. Học thày không tày học bạn.
7. Thương người như thể thương thân.
8. Ăn quả nhớ kẻ trồng cây.
9. Một cây làm chẳng nên non
Ba cây chụm lại nên hòn núi cao.

Dưới hình thức những lời nhận xét, khuyên nhủ ngắn gọn, hàm súc, tục ngữ chứa đựng rất nhiều bài học thiết thực, bổ ích trong nhiều lĩnh vực như cách đánh giá con người, trong cách học hành và ứng xử hằng ngày.

Dựa vào nội dung, ta có thể chia những câu tục ngữ trên thành ba nhóm nhỏ. Câu 1, 2, 3 nói về phẩm chất con người. Câu 4, 5, 6 nói về học tập, tu dưỡng. Câu 7, 8, 9 nói về quan hệ ứng xử. Tuy vậy ba nhóm trên đều là kinh nghiệm và những bài học của dân gian về con người và xã hội. Về hình thức, chúng đều ngắn gọn, có vần, có nhịp và thường dung lối so sánh, ẩn dụ.

Câu 1: Là lời khẳng định to lớn, quý báu của con người:

Một mặt người bằng mười mặt của. Một mặt người là cách nói hoán dụ dung bộ phận để chỉ toàn thể, có nghĩa tương đương như một người. Của là của cải vật chất. Mười mặt của ý nói đến số của cải rất nhiều.

Tác giả dân gian vừa dung hình thức so sánh (bằng), vừa dung hình thức đối lập giữa đơn vị chỉ số lượng ít và nhiều (một >< mười) để khẳng định sự quý giá gấp bội của con người so với của cải. Di bản của câu tục ngữ này là: Một mặt người hơn mười mặt của càng khẳng định điều đó.

Không phải là nhân dân ta không coi trọng của cải, nhất là những thứ do mồ hôi nước mắt của mỗi người và của cả gia đình làm việc cật lực cả đời mới có được. Nhưng nhân dân đặt con người lên trên mọi thứ của cải, coi con người là thứ của cải quý báu nhất, không vàng ngọc nào so sánh được.

Câu tục ngữ khuyên mọi người hãy yêu quý, tôn trong và bảo vệ con người, không nên để của cải che lấp con người. Ngoài ra nó còn phản ánh một hiện thực là người xưa ước mong có nhiều con cháu để tang cường sức lao động: (Đông đàn, dày lũ. Rậm người hơn rậm cỏ. Người ta là hoa đất... ). Ông bà, cha mẹ thường dành tất cả tình yêu thương cho con cháu.

Bên cạnh đó, câu tục ngữ trên còn phê phán thái độ coi trọng của cải và an ủi, động viên những người gặp trường hợp không may: (Của đi thay người. Người làm ra của, của không làm ra người... ).

Một số câu tục ngữ có nội dung tương tự làm sang tỏ thêm quan điểm quý trong con người của ông cha ta: Người sống hơn đống vàng. Lấy của che thân, không ai lấy thân che của. Có vàng vàng chẳng hay phô, Có con nó nói trầm trồ dễ nghe...

* Câu 2: Phản ánh quan niệm về vẻ đẹp bên ngoài của người xưa:

Cái răng, cái tóc là góc con người. Góc tức là một phần của vẻ đẹp. So với toàn bộ con người thì răng và tóc chỉ những chi tiết nhỏ nhất ấy lại làm nên vẻ đẹp con người.

Ý nghĩa của câu tục ngữ này là khuyên mọi người hãy giữ gìn hình thức bên ngoài cho ngọn gang, sạch sẽ vì hình thức bên ngoài thể hiện phần nào tính cách bên trong. Qua câu tục ngữ trên, ta thấy cách nhìn nhân, đánh giá và quan niệm về vẻ đẹp của nhân dân lao động thật tinh tế. Trong ca dao, dân ca có rất nhiều lời ca ngợi hàm răng, mái tóc của người phụ nữ:

Tóc em dài, em cài hoa lí,
Miệng em cười hữu ý, anh thương!
Hay:
Mình về có nhớ ta chăng?
Ta về, ta nhớ hàm rang mình cười!

* Câu 3: Nói về quan niệm sống trong sạch của người xưa:

Đói cho sạch, rách cho thơm. Hình thức câu tục ngữ này đặc biệt ở chỗ trong mỗi vế đã có sự đối lập về ý: đói >< sạch ; rách >< thơm và sự đối lập giữa hai vế: Đói cho sạch - rách cho thơm.

Đói và rách là cách nói khái quát về cuộc sống khổ cực, thiếu thốn. Sạch và thơm là những tính từ chỉ tính chất của sự vật nhưng đã được chuyển nghĩa, dung để miêu tả phẩm giá trong sang, tốt đẹp mà con người cần phải giữ gìn, dù trong bất cứ hoàn cảnh nào. Các từ nói trên vừa được hiểu tách bạch trong từng vế, vừa được hiểu trong sự kết hợp giữa hai vế của câu.

Nghĩa đen của câu là: Dù đói vẫn phải ăn uống sạch sẽ, dù rách vẫn phải ăn mặc thơm tho. Tuy vậy, nghĩa chính lại là nghĩa hàm ngôn: Dù nghèo khổ, thiếu thốn đến đâu chăng nữa thì con người vẫn phải giữ gìn lối sống trong sạch và phẩm giá cao quý; không vì nghèo khổ ma làm điều điều xấu xa, tội lỗi.

Câu tục ngữ có hai vế đối nhau rất chỉnh. Người xưa mượn chuyện cái ăn, cái mặc để nhắc nhở mọi người phải giữ gìn cái sạch, cái thơm của nhân cách trong những tình huống khăn để giống như hoa sen: Gần bùn mà chẳng hôi tanh mùi bùn.

Bài học rút ra từ câu tục ngữ trên là trong đạo làm người, điều cần giữ gìn nhất là phẩm giá trong sạch, không vì nghèo khổ mà bán rẻ lương tâm, đạo đức. Trong dân gian còn lưu luyến rộng rãi những câu như: Giấy rách phải giữ lấy lề. Chết trong còn hơn sống đục... có nội dung tương tự.

* Câu 4: Nói về sự tỉ mỉ, công phu của việc học hành:

Học ăn, học nói, học gói, học mở. Câu tục ngữ này gồm bốn vế có quan hệ bổ sung ý nghĩa cho nhau. Động từ học lặp lại bốn lần, vừa nêu cụ thể những điều cần thiết mà con người phải học vừa nhấn mạnh tầm quan trọng của việc học trong suốt đời người.

Ông bà xưa rất quan tâm đến việc khuyên nhủ, dạy bảo con cháu bằng những câu tục ngữ như :. Lời nói đọi máu... Ăn trông nồi, ngồi trông hướng. Ăn tùy nơi, chơi tùy chốn. Ăn ngay, nói thẳng. Một lời nói dối, sám hối bảy ngày. Lời nói đọi máu. Nói hay hơn hay nói. Ăn nên đọi (bát), nói nên lời. Lời nói gói vàng. Lời nói chẳng mất tiền mua, Lựa lời mà nói cho vừa lòng nhau...

Nghĩa của học ăn, học nói tương đối dễ hiểu, còn thế nào là học giỏi, học mở?

Về hai vế này có giai thoại sau đây: "Các cụ kể rằng ở Hà Nội trước đây, một số gia đình giàu sang thường gói nước chấm vào lá chuối xanh rồi đặt vào lòng cái chén nhỏ bày trên mâm. Lá chuối tươi rất giòn, dễ rách khi gói, dễ bật tung khi mở, phải thật nhẹ nhàng, khéo léo mới làm được. Người ăn phải biết mở sao cho khói tung tóe ra ngoài và bắn vào quần áo người bên cạnh. Biết gói, biết mà trong trường hợp này được coi là một tiêu chuẩn của con người khéo tay, lịch thiệp. Như vậy, để biết gói vào và mở ra đều phải học".

Suy rộng ra, nghĩa của học gói, học mở còn có thể hiểu là trong cuộc sống hằng ngày, chúng ta phải học nhiều thứ một cách kĩ càng, tỉ mỉ.

Mỗi hành vi đều là sự "tự giới thiệu" mình với người khác và đều được người khác nhận xét, đánh giá. Vì vậy chúng ta phải học để thong qua ngôn ngữ và cách ứng xử, chứng tỏ mình là người có văn hóa, lịch sự, tế nhị, thành thạo công việc, biết đối nhân xử thế.

Học hành là công việc khó khăn, lâu dài, không thể coi nhẹ. Học hành để trở thành người giỏi giang và có ích là hết sức cần thiết.

* Câu 5: Khẳng định vai trò quan trọng của người thấy:

Không thầy đố mày làm nên. Thầy: tức là thầy dạy học (theo nghĩa rộng là người truyền bá kiến thức mọi mặt). Mày: chỉ học trò (theo nghĩa rộng là người tiếp nhận kiến thức). Làm nên: làm được việc, thành công trong mọi công việc, lập nên sự nghiệp. Không thầy đố mày làm nên có thể hiểu là nếu không được thầy dạy bảo đến nơi đến chốn thì ta sẽ không làm được việc gì thành công. Trong quá trình học tập và tạo dựng sự nghiệp của mỗi cá nhân, không thể thiếu vai trò quan trong của người thầy.

Trong nhà trường, vai trò của người thầy được đặt lên hàng đầu. Thầy dạy cho trò những kiến thức cần thiết thong qua bài giảng trên lớp. Thầy là người dẫn đường chỉ lối, mở rộng, nâng cao tri thức cho học sinh. Đồng thời vói việc dạy chữ là dạy nghĩa. Thầy dạy dỗ, giáo dục học sinh những điều hay lẽ phải, giúp các em hiểu và sống theo đúng đạo lí làm người.

Với hình thức là một lời thách đố, nội dung câu tục ngữ này khẳng định công ơn to lớn của người thầy. Sự thành công trong từng công việc cụ thể và rộng hơn nữa là sự thành đạt của mỗi học trò đều có công lao to lớn của thầy. Vì vậy chúng ta phải biết tìm thầy mà học và mãi mãi yêu quý, kính trọng, biết ơn thầy.

* Câu 6: Nói về tầm quan trọng của việc học bạn:

Học thầy không tày học bạn. Trước hết ta phải tìm hiểu nghĩa của các từ. Học thầy là học theo hướng dẫn của thầy, Học bạn là học hỏi bạn bè xung quanh. Không tày: Không bằng. Nghĩa của cả câu là: Học theo thầy có khi không bằng học theo bạn. Câu tục ngữ này đúc kết kinh nghiệm: Tự học là cách học có hiệu quả nhất.

Người xưa khẳng định rằng muốn đạt kết quả tốt thì mỗi chúng ta phải tích cực, chủ động học hỏi ở bạn bè những điều nên học.

Sự học không phải chỉ bó hẹp trong phạm vi nhà trường mà nó mở rộng ra nhiều lĩnh vực trong cuộc sống. Chúng ta phải học mọi nơi, mọi lúc, học suốt đời.

Vậy thì nội dung câu tục ngữ Học thầy không tày học bạn có trái ngược với câu Không thầy đố mày làm nên hay không?

Thực tế cho thấy vai trò người thầy trong quá trình học tập của học sinh là rất quan trọng. Thế nhưng, lại có ý kiến cho rằng: Học thầy không tày học bạn. Chúng ta phải hiểu như thế nào cho đúng? Thực ra, ý của người xưa là muốn nhấn mạnh đến sự tác động tích cực của bạn bè đối với nhau nên đã dung lối nói cường điệu để khẳng định. Bài thầy giảng trên lớp, có gì chưa hiểu, đem hỏi lại bạn bè và được bạn bè tận tình hướng dẫn. Lúc đó bạn bè cũng đã đóng vai trò của người thầy, dù chỉ trong chốc lát.

Quan hệ so sánh giữa hai vế trong câu (Học thầy, học bạn) được biểu hiện bằng từ không tày (không bằng). Câu tục ngữ đề cao vai trò của bạn bè trong quá trình học tập. Bạn bè (đương nhiên là bạn tốt) có thể học hỏi ở nhau nhiều điều có ích. Câu tục ngữ khuyến khích chúng ta mở rộng đối tượng học hỏi chân thành học tập những điều hay, điều tốt từ bạn bè. Tình bạn cao quý là sản tinh thần vô giá của mỗi con người trong suốt cuộc đời.

Hai câu tục ngữ trên một cu nhấn mạnh vai trò của người thầy, một câu về tâm quan trọng của việc học bạn. Để cạnh nhau, mới đầu tưởng như mâu thuẫn nhưng thực ra chúng bổ sung nghĩa cho nhau để hoàn chỉnh quan hệ đúng đắn của người xưa: Trong học tập, vai trò của thầy và bạn đều hết sức quan trọng.

* Câu 7: Là lời khuyên về lòng nhân ái:

Thương người như thể thương thân. Thương người: tình thương dành cho người khác. Thương thân: tình thương dành cho bản thân. Nghĩa cả câu là: thương mình thế nào thì thương người thế ấy.

Hai tiếng thương người đặt trước thương thân để nhấn mạnh đối tượng cần sự đồng cảm, thương yêu. Câu tục ngữ khuyên chúng ta hãy coi người khác như bản thân mình để từ đó có sự tôn trọng, thương yêu thật sự.

Tình thương là một tình cảm rộng lớn, cao cả. Lời khuyên từ câu tục ngữ này là mọi người hãy cư xử với nhau bằng lòng nhân ái và đức vị tha. Đây là đạo lí, là cách sống, cách ứng xử đầy tính nhân văn bắt nguồn từ truyền thuyết Con Rồng, cháu Tiên, khẳng định cả dân tộc đều cùng từ một mẹ sinh ra (đồng bào).

* Câu 8: Nói về lòng biết ơn:

Ăn quả nhớ kẻ trồng cây. Quả: hoa quả. Cây: cây trồng sinh ra hoa quả. Kẻ trồng cây: người trồng trọt chăm sóc để cây ra hoa kết trái. Nghĩa đen cả câu: Hoa quả ta ăn đều do công sức người trồng mà có, đó là điều nên ghi nhớ. Nghĩa hàm ngôn là: Khi được hưởng thụ thành quả nào thì ta phải nhớ đên công ơn của người đã gây dựng nên thành quả đó.

Trên đời này, không có cái gì tự nhiên mà có. Mọi thứ chúng ta được thừa hưởng đều do công sức của con người làm ra. Cho nên chúng ta phải biết trân trọng sức lao động và biết ơn những thế hệ đi trước đã sáng tạo ra bao thành quả vật chất, tinh thần tốt đẹp dành cho các thế hệ sau.

Câu tục ngữ này có thể được sử dụng trong rất nhiều hoàn cảnh, chẳng hạn như để thể hiện tình cảm của con cháu đối vơi cha mẹ, ông bà, hoặc tình cảm của học trò đối với thầy, cô giáo... Cao hơn nữa là để nói về lòng biết ơn của nhân dân ta đối với các anh hùng, liệt sĩ đã chiến đâu, hi sinh, bảo vệ đất nước...

* Câu 9: Khẳng định sức mạnh to lớn của sự đoàn kết:

Một cây làm chẳng nên non,
Ba cây chụm lại nên hòn núi cao.

Một cây, ba cây trong câu tục ngữ này không phải là số từ cụ thể mà nó có ý nghĩa khái quát chỉ số ít và số nhiều, chỉ sự đơn lẻ và sự liên kết. Tại sao ba cây chụm lại nên hòn núi cao? Câu này xuất phát từ hiện tượng tự nhiên là nhiều cây gộp lại mới thành rừng rậm, núi cao.

Kinh nghiệm sống được đúc kết trong câu tục ngữ này là chia rẽ thì yếu, đoàn kết thì mạnh. Một người không thể làm nên việc lớn. Nhiều người hợp sức lại sẽ giải quyết được những khó khăn, trở ngại, dù là to lớn. Do đó mỗi người phải có ý thức mình vì mọi người, tránh thái độ cá nhân ích kỉ. Đoàn kết tạo nên sức mạnh vô địch, là yếu tố quyết định mọi thành công. Điều đó đã được chứng minh hùng hồn qua thực tiễn lịch sử bốn ngàn năm dựng nước và giữ nước của dân tộc Việt Nam. Trong kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược, Chủ tịch Hồ Chí Minh cũng đã kêu gọi các tầng lớp nhân dân:

Đoàn kết, đoàn kết, đại đoàn kết,
Thành công, thành công, đại thành công.

Về hình thức, những câu tục ngữ về con người và xã hội thường dùng các hình ảnh so sánh hoặc ẩn dụ để người nghe dế hiểu và thấm thía, nhớ lâ. Về nội dung, những câu tục ngữ trên thể hiện quan điểm đúng đắn của nhân dân ta về cách sống, cách làm người và tôn vinh giá trị con người.

Những bài học thiết thực, bổ ích mà tục ngữ để lại đến bây giờ vẫn có tác động to lớn, giúp chúng ta tự hoàn thiện về tình cảm và trí tuệ để trở thành người hữu ích cho gia đình và xã hội.

Câu 1

Một mặt người bằng mười mặt của.

Câu tục ngữ có hai vế. Một vế là “một mặt người” so sánh (bằng) với một vế là “mười mặt của”. Nhưng “người” với “của” lại là hai thứ khác nhau về bản chất.

Do vậy, để so sánh được với nhau, tác giả dân gian phải sử dụng nghệ thuật nhân hoá (mặt của). Ở đây, tác giả dân gian đã so sánh về số lượng: “một” so với “mười”. “Một” so với “mười” đương nhiên là “một” kém hơn “mười” nhưng ở đây tác giả lại khẳng định bằng nhau. Như vậy, ở đây không có sự so sánh thuần tuý về số lượng mà là sự so sánh về chất lượng. Sự so sánh về chất này cho thấy “người” cao hơn “của”. Nội dung của câu tục ngữ đã rõ: thể hiện sự coi trọng, đề cao con người. Câu tục ngữ đã thể hiện một tư tưởng nhân đạo sâu sắc của cha ông ta. Đó là đạo lí đề cao con người hơn mọi của cải vật chất. Tư tưởng đạo lí của câu tục ngữ còn được thể hiện trong những câu nói dân gian khác như: Người làm ra của chứ của không làm ra người, Người sống đống vàng,… Bài học đạo lí đề cao con người của câu tục ngữ không chỉ là một bài học lớn về cách nhìn nhận, đánh giá con người mà còn có tác dụng to lớn trong việc bồi dưỡng những tình cảm tốt đẹp cho con người.

Câu 2

Cái răng, cái tóc là góc con người

Câu tục ngữ này mang hai hàm nghĩa. Thứ nhất, răng và tóc là biểu hiện của một phần sức khoẻ, thể trạng của con người. Thứ hai, răng và tóc thể hiện (biểu hiện) hình thức, tính cách, tư cách của con người. Trong cuộc sống, câu tục ngữ được tác giả dân gian sử dụng để: khuyên nhủ, nhắc nhở con người phải biết giữ gìn, chăm sóc răng, tóc cho sạch sẽ, đẹp đẽ (nó là hình thức bên ngoài của con người); thể hiện sự đánh giá, nhìn nhận, bình phẩm về con người (nhìn răng, tóc là biết tư cách, tính cách của con người). Như vậy, câu tục ngữ đưa ra cho chúng ta một bài học kinh nghiệm: con người cần phải biết giữ gìn răng, tóc cho sạch sẽ, đẹp đẽ; phải biết sửa sang răng, tóc trước khi giao tiếp với người khác bởi đó là biểu hiện của lòng tự trọng, thể diện của bản thân.

Câu 3.

Đói cho sạch, rách cho thơm.

Câu tục ngữ có hai vế đối nhau rất chỉnh. Hai vế đối nhau này đã góp phần bổ sung, soi sáng cho nhau. Nếu như hai chữ “đói – rách” là những biểu hiện cụ thể bên trong và bên ngoài của sự nghèo khó, thiếu thốn về của cải, vật chất thì hai chữ “sạch – thơm” lại là những biểu hiện cụ thể của nhân cách ngay thẳng, đẹp đẽ. Các từ “đói sạch, rách – thơm” vừa được hiểu tách bạch trong từng vế vừa được hiểu trong sự kết hợp, tương hỗ lẫn nhau giữa hai vế. Chính sự tách bạch và tương hỗ lẫn nhau này đã tạo nên hai lớp ý nghĩa cụ thể. Ở lớp nghĩa hẹp – nghĩa đen, câu tục ngữ nhắc người ta dù đói cũng phải ăn uống sạch sẽ, dù quần áo rách cũng phải giữ gìn thơm tho. Ở lớp nghĩa rộng – nghĩa bóng, câu tục ngữ sử dụng những cặp từ, cặp hình ảnh ẩn dụ để nhắn gửi người đọc về việc giữ phẩm cách: dù nghèo đói, khổ cực đến đâu cũng phải sống cho trong sạch, không vì nghèo đói mà làm những điều xấu xa theo kiểu “đói ăn vụng, túng làm liều” mà đánh mất nhân phẩm, đạo đức con người. Đây cũng chính là ý nghĩa quan trọng mà câu tục ngữ muốn nhắn gửi, thể hiện.

Câu 4.

Học ăn, học nói, học gói, học mở.

Câu tục ngữ có bốn vế, vừa có quan hệ đẳng lập vừa có quan hệ bổ sung cho nhau và lặp đi lặp lại từ “học” ở đầu mỗi vế (điệp ngữ) để nhấn mạnh, nhắc nhở người ta về những điều kiện cần phải có để “nên người”. “Ăn, nói, gói, mở” bốn việc tưởng chừng như rất đơn giản, con người không cần phải học cũng có thể làm được. Ấy vậy mà chẳng đơn giản chút nào. “Học ăn, học nói” có nghĩa là học cách ăn uống, cách nói năng cho lịch sự, trang nhã, đẹp đẽ. Điều nhắc nhở của hai vế này ta còn thấy trong nhiều câu tục ngữ tương tự khác như: ăn trông nồi, ngồi trông hướng (khi ăn cùng với người khác cần quan sát để ngồi cho phù hợp, khỏi bị thất thố), ăn cho nên đọi (bát), nói cho nên lời, Lời nói chẳng mất tiền mua, lựa lời mà nói cho vừa lòng nhau; Lời nói gói vàng,… Hai vế sau của câu tục ngữ, “học gói, học mở” nhắc nhở con người phải học cách làm việc để thành thạo công việc. “Gói và mở” tưởng chừng chẳng cần học cũng có thể làm được. Tuy nhiên, để gói cho vuông vức, ngay ngắn, đẹp đẽ, dễ coi, ưa nhìn không phải ai cũng làm được, hay làm một lần là được ngay. Giống như “gói”, động tác mở cũng hết sức quan trọng. Mở phải từ tốn, nhẹ nhàng, mở hết lớp ngoài rồi mở đến lớp trong. Cách mở như vậy không chỉ thể hiện sự nâng niu mà còn thể hiện thái độ trân trọng của người mở đối với người gửi đồ vật. Như vậy việc “gói, mở” cũng là những việc làm thể hiện tâm tính, phong thái của con người. Nhưng nội dung của câu tục ngữ không dừng ở lớp nghĩa cụ thể này mà bao trùm lên cả tổng số nghĩa của bốn vế hợp lại là lớp nghĩa khái quát. Đó là câu tục ngữ khuyên chúng ta phải học nhiều điều trong cuộc sống từ giao tiếp đến hành động để biết cách ứng xử xã hội thể hiện mình là người có nhân cách, có văn hoá.

Câu 5, 6.

Không thầy đố mày làm nên.Học thầy không tày học bạn.

Hai câu tục ngữ này đề cập tới hai mặt của việc học tập: học thầy và học bạn. Câu Không thầy đố mày làm nên có ý nghĩa thách đố để khẳng định vai trò, công ơn của người thầy giáo trong việc truyền dạy tri thức, cách sống ban đầu cho học trò. Câu tục ngữ dùng lối nói ngoa dụ (nói quá) để khẳng định tất cả sự thành công trong đời của mỗi học trò bao giờ cũng có một phần công sức của người thầy. Do vậy, nội dung ý nghĩa của câu tục ngữ là đề cao vai trò quyết định của người thầy đối với kết quả học tập của học trò. Đồng thời với nội dung khẳng định này, câu tục ngữ nhắc nhở người ta phải biết kính trọng, ghi nhớ công lao của người thầy giáo đã từng dạy dỗ mình; nhắc nhở chúng ta một trong những con đường thành công trong học tập là tìm thầy mà học. Còn câu Học thầy không tày học bạn lại đề cập tới một khía cạnh khác trong việc học tập: học bạn. Câu tục ngữ này có hai vế đặt trong mối quan hệ so sánh. Mới đọc tưởng chừng như nó mâu thuẫn với câu Không thầy đố mày làm nên, nhưng ngẫm kĩ thì không phải vậy. Trái lại, hai câu tục ngữ bổ sung cho nhau tạo thành một phương pháp học tập rất hiệu quả: vừa học thầy vừa học bạn. Trong mối tương quan so sánh học thầy và học bạn thì câu tục ngữ khẳng định học bạn là hơn học thầy. Học bạn rất quan trọng bởi bạn là người gần gũi ta, ta có thể học hỏi nhiều điều của bạn ở mọi nơi, mọi lúc; ta có thể tự nhìn bạn để trau dồi, hoàn thiện mình hơn.

Câu 7

Thương người như thể thương thân.

Câu tục ngữ có cấu tạo hai vế tương đồng, ngang bằng nhau theo công thức [A như B]. Điều thần tình ở đây tác giả dân gian đã đặt hai chữ “thương người” trước hai chữ “thương thân”. Cách sắp đặt này nhằm thực hiện dụng ý lấy việc thương bản thân mình làm chuẩn cho việc thương người, đưa việc thương người ra làm mục tiêu cần hướng tới để nhắc nhở ta phải lấy bản thân mình để soi vào người khác, coi người khác như là bản thân mình, để mà quý trọng, thương yêu. Việc đặt hai tiếng “thương người” lên trước cũng là cách để nhấn mạnh tới đối tượng cần phải đồng cảm, thương yêu. Câu tục ngữ đã thể hiện được truyền thống “Lá lành đùm lá rách” của dân tộc. Đây là một triết lí về cách sống, cách ứng xử giữa người với người trong xã hội. Câu tục ngữ biểu hiện rất cao của lòng nhân ái, là kết tinh của truyền thống nhân văn.

Câu 8

Ăn quả nhớ kẻ trồng cây

Câu tục ngữ này có hai lớp nghĩa. Nghĩa đen là khi được ăn một quả ngon, trái ngọt thì cần phải nhớ tới người đã có công trồng cây để cây sinh quả cho ta ăn. Qua lớp nghĩa đen, tác giả dân gian muốn nói với ta một điều lớn hơn việc biết ơn người trồng cây cho ta hưởng trái cây ngon ngọt. Khi được hưởng bất kì một thành quả nào ta đều phải ghi nhớ công ơn người đã bỏ công sức làm nên thành quả đó. Đây chính là nghĩa bóng của câu tục ngữ, nó có thể được vận dụng trong nhiều hoàn cảnh khác nhau nhờ khả năng mở rộng nghĩa trong việc ứng dụng vào thực tế. Chẳng hạn, như trong quan hệ gia đình, giữa cha mẹ với con cái thì câu tục ngữ là lời khuyên nhủ con cái phải biết ghi nhớ công ơn sinh thành, dưỡng dục của cha mẹ; trong quan hệ thầy trò thì câu tục ngữ nhắc nhở học sinh phải ghi nhớ công ơn dạy dỗ của thầy, cô giáo; được hưởng cuộc sống của người dân một nước độc lập, ấm no, hạnh phúc. Câu tục ngữ nhắc nhở chúng ta phải biết công ơn các liệt sĩ, thương binh,… đã quên mình chiến đấu hi sinh để giải phóng dân tộc.

Câu 9.

Một cây làm chẳng nên non

Ba cây chụm lại nên hòn núi cao.

Tác giả dân gian đã tạo nghĩa câu tục ngữ bằng cách để hình ảnh của “cây” và “núi” trong thế đối lập nhau: một (ít) và ba (nhiều), “chẳng nên non” và “nên hòn núi cao”. Cách tạo nghĩa này gợi lên lớp nghĩa thứ nhất: một cây (ít) sẽ không tạo nên núi nhưng ba cây (nhiều) thì sẽ tạo thành quả núi cao, đây là nghĩa đen. Từ lớp nghĩa này người ta suy ra “cây” và “núi” là biểu thị mối quan hệ giữa con người và công việc. Núi là việc khó khăn hay việc to lớn. Một người sẽ không thể làm được việc khó khăn hay việc to lớn nhưng nhiều người “chụm lại” (cùng chung sức) thì sẽ làm được tất cả những việc dù khó khăn hay to lớn, đây chính là lớp nghĩa thứ hai – nghĩa bóng. Như vậy, câu tục ngữ đã dùng lối nói ẩn dụ để khẳng định, khuyên nhủ chúng ta về sức mạnh của tinh thần đoàn kết. Nếu có tinh thần đoàn kết thì ta có thể làm được mọi việc, dù là việc lớn hay việc khó.