Top 12 Phong tục cổ truyền Tết của người Việt Nam

Đi tìm ý nghĩa sâu xa Theo văn hóa Trung hoa, màu đỏ là màu của tài lộc và may mắn. Trong các dịp lễ tết, gam màu này được xem là màu đem đến sự bình an, may mắn đến với tất cả mọi người. Nếu như màu vàng tượng trưng cho sự giàu sang và thịnh vượng, chói lóa lẫn uy nghi. Một chút màu đỏ cũng đủ để vực dậy tinh thần và đem may mắn cho gia chủ. Đó chính là sức mạnh vô biên của màu đỏ. Chính vì vậy, màu đỏ được xem như một vị thần may mắn đem bình an cho tất cả mọi người.

Khắp mọi nơi trong ngày Tết, màu đỏ là sắc màu ta dễ dàng bắt gặp nhất. Từ trong gia đình, cho tới đường phố, quán xá... đâu đâu cũng được trang trí màu đỏ huy hoàng. Vậy nên mọi vật phẩm trong ngày Tết đều có liên quan đến màu đỏ, để mang đến may mắn cho năm mới như: câu đối đỏ, phong bao lì xì đỏ, ruột dưa hấu đỏ, lịch đỏ, pháo đỏ... Ngoài ra, trang phục trong ngày Tết của người Việt Nam cũng liên quan đến màu đỏ rất nhiều như: áo dài, vest, khăn len, giày... đều điểm gam màu đỏ bắt mắt.

Các thầy đồ Hán học, Quốc ngữ học sẽ tặng cho người xin cái tâm, cái tài của mình thông qua những nét chữ nắn nót. Người xưa thường không bán chữ, chỉ tặng cho những người có thành tâm muốn xin. Người cho vẫn có lộc, không phải tiền bạc vật chất mà tinh tế hơn rất nhiều.

Việc xin chữ đầu năm đã có từ lâu đời, và không phân biệt giàu sang nghèo hèn, vùng miền... Tại Hà Nội, có thể xin chữ của các ông đồ tại Văn Miếu Quốc Tử Giám, phố Bà Triệu. Các chữ thường được xin trong năm mới như:Tâm, Thành, Nhẫn, Phát, Trí, An... Ông đồ sẽ viết bằng chữ Nho, mực đen trên giấy đỏ hoặc vàng rất đẹp.

"Thịt mỡ dưa hành câu đối đỏ" - câu nói mà bất cứ người Việt nào cũng biết. Từ xa xưa, câu đối đỏ được các nho học cho tới những người bình dân sử dụng để trang hoàng nhà cửa. Gần như là nhà nào cũng sẽ treo trên tường một câu đối được viết trên giấy đỏ. Ngày nay quan niệm cũng mở rộng hơn, người ta có thể trang hoàng nhà cửa ngày Tết bằng những bức tranh, hoặc bộ 4 câu đối... Đây cũng là một nét đẹp từ xa xưa trong phong tục cổ truyền Tết của người Việt chúng ta.

Câu đối cũng còn được gọi là liễn. Liễn thường là những dải giấy màu đỏ hay hồng đào. Trước đây ở chốn thôn quê, mỗi khi Tết đến người ta còn cẩn thận dán liễn đỏ ở cửa chuồng lợn, trâu, bò hoặc ở thân cây dừa, nhãn, ổi… để ngụ ý cầu mong cho mọi sự được tốt đẹp. Câu đối này thường được viết bằng chữ Nho, mực vàng hoặc đen trên nền giấy đỏ - tượng trưng cho sự may mắn. Ngày nay có thể dễ dàng mua được những câu đối tại Văn Miếu Quốc Tử Giám, được viết rất đẹp và nắn nót bởi những thầy đồ cao tuổi.

Để gắn kết tình cảm gia đình, họ hàng, làng xóm, đồng nghiệp... người ta thường chúc nhau những lời chúc sức khỏe, phát tài lộc, gặp nhiều may mắn trong năm mới, công việc thuận buồm xuôi gió... Những người không may mắn trong năm cũ thì động viên "của đi thay người", "tai qua nạn khỏi", hướng về sự tốt lành trong năm mới.

Theo truyền thống, sáng ngày mùng một Tết, con cháu tụ họp sum vầy để chúc Tết ông bà, họ hàng, cô dì chú bác. Đôi khi cả năm bận công việc, học hành, làm ăn nên đến dịp Tết lại là cơ hội để mọi người trong đại gia đình được gặp nhau.Họ bàn chuyện năm cũ năm mới, chúc nhau những lời chúc tốt đẹp và tăng thêm tình cảm trong gia đình.

Giao thừa là thời điểm chuyển giao giữa năm cũ và năm mới, là thời gian quan trọng khi đất trời giao hòa. Lễ cúng giao thừa còn được gọi là lễ trừ tịch diễn ra vào phút cuối cùng của năm với ý nghĩa đem bỏ hết những điều xấu của năm cũ để đón những điều tốt đẹp của năm mới.

Ở hầu hết các nơi thường bắn những màn pháo hoa nhiều màu sắc rực rỡ để tiễn năm cũ và chào đón một năm mới an lành. Lúc này, nhà nhà thường làm những mâm cao cỗ đầy cúng trời đất, gia tiên. Lễ giao thừa diễn ra vào đúng 12h đêm 30 tháng chạp. Đây còn là lễ để “xua đuổi ma quỷ” ra khỏi khu vực nhà mình.

Lì xì - hay còn gọi là mừng tuổi ngày Tết là một trong những nét đẹp phong tục cổ truyền Tết của người Việt Nam. Người lớn sẽ lì xì cho trẻ em tiền được bỏ trong một bao giấy đỏ, tượng trưng cho sự may mắn, chúc hay ăn chóng lớn, khỏe mạnh. Con cháu mừng tuổi ông bà, bố mẹ với lời chúc mạnh khỏe, minh mẫn, hạnh phúc, an khang thịnh vượng.

Trong truyện cổ tích Trung Quốc, lì xì còn được gọi là "hồng bao". Bên trong có 8 đồng tiền (Bát Tiên hóa thân) và được đặt dưới gối của trẻ em để xua đuổi ma quỷ đến quấy nhiễu. Tục mừng tuổi (theo cách gọi miền Bắc) hay lì xì (theo cách gọi của miền Nam Việt Nam) là một tục lệ trong dịp Tết Nguyên đán ở các nước Á Đông và Việt Nam. Với ý nghĩa mang lại điều may mắn, tốt lành, xua đuổi ma quỷ, trẻ em thì hay ăn chóng lớn, học giỏi, người già thì được con cháu lì xì để mừng thọ, chúc sức khỏe dồi dào.

Theo quan niệm của người Việt, "xuất hành" - đi ra khỏi nhà đầu năm mới để tìm sự may mắn cho bản thân và gia đình. Xuất hành hái lộc ngày Tết là một phong tục cổ truyền bắt buộc. Trước khi xuất hành người ta phải chọn ngày, giờ và các phương hướng tốt để mong gặp được các quý thần, tài thần, hỉ thần… Nếu xuất hành ra chùa hay đền, sau khi lễ bái người Việt còn có tục bẻ lấy một “cành lộc” để mang về nhà lấy may, lấy phước. Đó là tục “hái lộc”. Cành lộc là một cành đa nhỏ hay cành đề, cành si… là những loại cây quanh năm tươi tốt và nẩy lộc. Tục hái lộc ở nơi đền, chùa ngụ ý xin hưởng chút lộc của Thần, Phật ban cho họ trong năm mới. Cành lộc thường đem về cắm ở bàn thờ. Rủ nhau đến chùa, miếu… xin lộc ngay sau thời khắc giao thừa là một truyền thống đẹp của người Việt. Người xuất hành thường chọn hướng và giờ cẩn thận.

Theo quan niệm của người xưa, giờ lúc ra đi phải được giờ Hoàng đạo, nếu hợp với tuổi của người xuất hành thì càng tốt, không được kỵ, không được khắc. Mọi người sau khi xuất hành và hái lộc đầu năm xong mới thực hiện đến các việc khác như: đi trực cơ quan, đi thăm bà con họ hàng hai bên nội ngoại. Tục "hái lộc" này thường chỉ có ở miền Bắc, miền Trung và miền Nam không có điều này.

Ở Hà Nội chúng ta thường ít nhìn thấy cây nêu, nhưng nó lại là một phong tục gần như bắt buộc phải có ở nhiều địa phương. Cây nêu thực ra là một cây tre cao từ 5 đến 6 mét. Trên ngọn cây nêu có treo nhiều thứ như: vàng mã, bùa trừ tà, hình cá chép giấy (cho ông Táo cưỡi về trời), cành xương rồng, bầu rượu bện từ rơm, vải điều màu đỏ, những chiếc khánh... Khi có gió thổi qua, ngọn cây nêu sẽ tạo ra tiếng kêu leng keng nghe rất vui tai và tràn đầy không khí của ngày Tết.

Nhiều nơi quan niệm những vật treo ở đầu cây nêu cộng với tiếng kêu leng keng báo hiệu cho ma quỷ biết rằng nhà đã có chủ, không được phép quấy nhiễu. Người ta còn đốt pháo ở cây nêu để mừng năm mới và xua đuổi ma quỷ cùng những điều không may mắn của năm cũ. Ở một số địa phương người dân còn treo đèn lồng ở cây nêu vào buổi tối để dẫn đường cho tổ tiên về ăn Tết cùng con cháu. Cây nêu thường được dựng từ ngày 23( ngày cúng ông Công, ông Táo). Dân gian quan niệm từ ngày 23 đến đêm giao thừa vắng mặt các Táo, ma quỷ sẽ thừa cơ đến quấy nhiễu gia đình. Vì thế cây nêu có tác dụng trừ tà và xua đuổi ma quỷ.

Phải là những người có bàn tay khéo léo mới gói được, nếu không bánh sẽ nứt góc khi luộc. Đây cũng là nét văn hóa cộng đồng cao khi người này nhờ người kia gói bánh. Luộc bánh chưng là công đoạn được nhiều người thích nhất. Đêm những ngày gần Tết, trời se lạnh mà ngồi chờ đợi bên nồi bánh chưng thì còn gì thú bằng.

Bánh chưng gắn với phong tục có từ nền văn minh lúa nếp (không đơn giản là lúa nước). Lúa nếp chỉ tìm thấy dấu vết cổ xưa ở đồng bằng sông Hồng, gắn với câu chuyện kén phò mã từ thời vua Hùng thứ 18. Ngày nay bánh chưng, bánh tét vẫn là phong tục thưởng thức ẩm thực Tết vô cùng đẹp của dân tộc ta.

Trong mỗi gia đình người Việt Nam đều có một bàn thờ gia tiên, ông bà. Tùy theo phong thủy từng nhà và số mệnh mà có cách bài trí và vị trí đặt bàn thờ sẽ khác nhau. Thường bàn thờ sẽ có 2 cây đèn tượng trưng cho mặt Trời và mặt Trăng. Phía sau 2 cây đèn có hai cành hoa cúc giấy, một số gia đình thay bằng "cành vàng lá ngọc" để cầu mong làm ăn buôn bán thuận lợi. Mỗi bàn thờ có một hoặc nhiều bát hương, ở giữa có khúc trầm hương dạng khúc khuỷu hay còn gọi là "trục vũ trụ".

Tết đến, con cháu muốn mời tổ tiên về nhà ăn Tết. Họ sẽ lau dọn bàn thờ sạch sẽ, bày mâm ngũ quả, dọn cúng mâm cao cỗ đầy. Các món ăn thường là món truyền thống của người Việt như: bánh chưng, giò, gà luộc, xôi, canh măng... kèm theo hoa tươi, rượu nếp. Hai bên bàn thờ có thể có 2 cây mía để các cụ chống gậy về với con cháu, dẫn linh hồn tổ tiên từ trên cao về với hạ giới. Đây là nét văn hóa truyền thống góp phần bảo tồn di sản tinh thần và đạo đức trong đời sống của con người Việt Nam.

Phiên chợ ngày Tết luôn đặc biệt hơn rất nhiều so với chợ ngày thường. Bạn sẽ dễ dàng nhận ra được không khí của ngày Tết, chợ cũng đông hơn, vui hơn, nhộn nhịp hơn rất nhiều. Thường thì ngoài mục đích mua sắm, người ta còn đến phiên chợ Tết để gặp gỡ nhau, hỏi han nhau về việc chuẩn bị Tết trong gia đình, tận hưởng bầu không khí háo hức đón Tết. Đi chợ ngày Tết đã trở thành một nét đẹp trong phong tục cổ truyền ngày Tết của người Việt Nam.

Mua đồ chuẩn bị cho những ngày Tết không hẳn bởi vì cần, mà nó trở thành thói quen của người Việt. Họ mong muốn mua sắm thật thật đầy đủ cho gia đình để đón khách. Phiên chợ Tết thường được bố trí ở những nơi rộng rãi, dễ dàng bắt gặp những cành đào,chậu hoa, quất cảnh được bày bán bên cạnh những thực phẩm thường ngày.

Ngày Tết trong nhà các gia đình ở miền Bắc gần như không thể thiếu cành đào, cây quất. Theo quan niệm xa xưa, đào trong nhà có thể trừ ma và xua đuổi những điều không may mắn, xấu xa ra khỏi gia đình. Màu đỏ hồng của đào có sinh khí mạnh mẽ, màu của sự may mắn, như lời cầu nguyện và chúc phúc cho năm mới. Các gia đình thường mua từ 1 đến nhiều cành đào, vừa để cắm bàn thờ gia tiên, vừa để trang trí nhà cửa. Còn quất tượng trưng cho sự sinh nôi nảy nở, thịnh vượng với màu xanh của lá, màu trắng của hoa và màu vàng của quả.

Tại miền Trung và miền Nam, người ta lại chuộng hoa mai vàng hơn. Theo quan niệm của người dân nơi đây, màu vàng biểu tượng cho sự cao thượng, cao sang, quyền quý, màu của vua chúa thời xưa. Vì vậy, hoa mai vàng trong nhà sẽ giúp gia chủ khẳng định vị thế, thu hút tài lộc cho năm mới. Theo Ngũ hành, màu vàng thuộc hành Thổ, nằm ở vị trí trung tâm và tượng trưng cho sự phát triển. Ngoài đào, quất, mai vàng đặc trưng, các gia đình còn thường có thêm các loại hoa trong nhà như: lay ơn, cúc vạn thọ, huệ.